Wyróżnia się spośród innych poziomem artystycznym pomników nagrobnych pochodzących ze znanych warsztatów kamieniarskich.

Historia obiektu

Cmentarz w Jaśle zw. Starym założony został w 1784 r., na mocy dekretu nakazującego zamknięcie na terenie Galicji dotychczasowych przykościelnych cmentarzy i budowę nowych poza murami miasta. Pierwotnie jego powierzchnia wynosiła 1,2 ha. Regularna parcela otoczona była kamiennym murem i wieńcem drzew, obejmowała drewnianą kaplicę cmentarną, wokół której skupione były nagrobki i dom grabarza. Z uwagi na położenie na terenie zalewowym cmentarz był systematycznie podmywany, stąd w 2. dziesięcioleciu XIX w. ks. proboszcz Andrzej Wilusz czynił starania o przeniesienie cmentarza na nowe miejsce. Władze lokalne na złożony wniosek odpowiedziały decyzją o regulacji rzeki. Cmentarz pozostał w wytyczonym miejscu i stopniowo w miarę potrzeb poszerzano jego granice, wytyczano kwatery i alejki; kolejno w 1851 r., latach 70. XIX w., ok. 1900 r., 1907 r., ok. 1925 r. i latach 60. XX w. Obecnie zajmuje on obszar ponad 2 ha.

W latach 1859-1862 wybudowano na osi bramy murowaną kaplicę cmentarną pw. Jezusa Ukrzyżowanego (w miejscu wcześniejszej, drewnianej, przeniesionej na cmentarz w Jedliczu). Obok skromnych drewnianych krzyży oraz kamiennych obelisków na cmentarzu stopniowo zaczęły pojawiać się także pomniki o formach architektonicznych zdobione dekoracją klasycyzującą, eklektyczną i neogotycką, żeliwne krzyże oraz pomniki nagrobne w kształcie rzeźb. Z początkiem wieku XX. na cmentarzu pojawiły się monumentalne grobowce sytuowane zwłaszcza przy alejach, tworząc szpalery przysłaniające wnętrza kwater z mogiłami, z drewnianymi i żeliwnymi krzyżami. Na zach. od kaplicy cmentarnej Lisowieccy, właściciele Niegłowic, ufundowali w 1907 r. jedyną kubaturową kaplicę grobową. Odrębną kwaterę zaprojektowaną przez Johanna Jaegera wydzielono dla żołnierzy poległych w czasie 1. wojny światowej. Pochowano na niej ponad 1600 żołnierzy. Częściowo została ona zlikwidowana przez Niemców w czasie 2. wojny światowej, a w kolejnych latach pojawiły się tam pochówki cywilne. Żołnierzy i ofiary terroru hitlerowskiego z czasów 2. wojny  pochowano w mogiłach zbiorowych. Groby lotników upamiętnione zostały śmigłami samolotów. Na cmentarzu nadal chowani są zmarli, lecz wyłącznie w istniejących grobowcach.

Opis obiektu

Cmentarz położony jest na pn. od Rynku, poniżej wzgórza staromiejskiego, w pobliżu kościoła farnego i rzeki Jasiołki. Parcela o nieregularnym kształcie, otoczona murem podzielona została na 6 kwater. Najstarsza z 1784 r. znajduje się w pd. wsch. narożniku. Na cmentarz prowadzą dwie bramy, główna od pd. oraz tylna od zach. w kwartale północnym.  Przy bramie głównej z lat 20. XX w. znajduje się dawny dom grabarza. Na osi głównego wejścia zlokalizowano kaplicę cmentarną z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego na elewacji pn. Na zach. od kaplicy, w niedalekim sąsiedztwie, usytuowana jest kaplica grobowa rodziny Lisowieckich, murowana, secesyjna, zdobiona skromnym detalem ornamentalnym, z witrażem z Krakowskiego Zakładu Witrażów Artystycznych Oszkleń Wytrawiania na szkle prof. Władysława Ekielskiego i Antoniego Tucha.

Pomniki nagrobne, poza mogiłami z drewnianymi i metalowymi krzyżami, zamawiane były także w znanych warsztatach kamieniarskich w Krakowie, m. in. u Władysława Eljasza, Fabiana Hochstima, Jana Kuleszy i Edwarda Stehlika, w ośrodkach lwowskich u Henryka Periera i Lucjana Tyrowicza, u mistrzów sztuki kamieniarskiej: Jana Mitasińskiego z Jasła, Józefa Sroczyńskiego z Dębowca oraz w okolicznych warsztatach. Przedstawiają one szeroki repertuar form sztuki sepulkralnej.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Obiekt dostępny bez ograniczeń.

Autor noty: opr. Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 25-04-2017 r.