Mimo, iż jego struktura powstała w wyniku następujących po sobie przebudów, jest budowlą jednolitą pod względem stylu, o cechach malowniczego, romantycznego eklektyzmu.

Historia

Historia dworu w Wilkowie sięga późnego średniowiecza. Przez Długosza odnotowany jako klasztorny z rolami folwarcznymi należał (wraz z wsią Wilków) do Opactwa Benedyktynów w Tyńcu (potwierdza to ilustracja z 1564 r.). Po drugiej stronie ulicy znajduje się kaplica św. Otylii. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XVII w., nie można jednak wykluczyć możliwości wcześniejszego jej istnienia jako kaplicy dworskiej. U schyłku XVII wieku majątek, oddany prawdopodobnie jako zastaw, znajdował się przejściowo w rękach szlacheckich – Mikołaja Nowowieyskiego z Wielkiej Wsi, później Macieja Boguckiego. Dwór jak i całe założenie folwarczne nie były wtedy w najlepszym stanie technicznym – podkreśla to inwentarz z 1696 r.

„...w tym dworze budynek dworski na kopcu funditus wszytek zawalony na nic się nie godzi... Z tego budynku wychodząc mostek na podwórze stary zły... stawek niewielki oraz miele [młyn] ale teraz próżno stoi. Drugi młyn pusty, chałupa pusta, staw zalazł niemasz do niego nic... Do tego młyna zarosły staw trzeci przy granicy Irzęckiej pusty, sadzawek dwie w górę...”

Kolejne wzmianki o dworze, zapewne nowym lub przebudowanym, pojawiają się pod koniec XVIII wieku, gdy wieś należy do tynieckiego opata komandataryjnego, ks. Michała Jerzego Poniatowskiego. Przejęty po kasacji przez władze austriackie, a następnie - po utworzeniu Królestwa Polskiego - zakupiony przez rodzinę Nikoronowiczów, został w 1820 roku sprzedany Ludwice z Walnerów Rutkowskiej. W 1833 roku Wilków zakupił ziemianin pochodzący z Kujaw, Ignacy Czaplicki. Po jego śmierci dobra te przeszły w 1855 roku drogą sukcesji w ręce Józefy z Waligórskich Jagielskiej, a następnie jej córki Heleny. Po ślubie Heleny w 1860 roku z Józefem Zubrzyckim, właścicielem pobliskiej Goszczy, majątek wilkowski przeszedł w ręce Zubrzyckich herbu Wieniawa i pozostał w nich do roku 1945. Osiadłszy w Wilkowie, Józef Zubrzycki, rozpoczął w 1860 roku modernizację starego dworu, zachowując w zasadzie jego układ przestrzenny. Dwór otrzymał wówczas część wschodnią, występującą ryzalitowo od północy, a tym samym tworzącą jakby prostopadle usytuowane skrzydło, w którym znalazł miejsce m.in. salon. Przy elewacji frontowej dawny ganek zastąpiono drewnianym portykiem, a od ogrodu dobudowano werandę. Kolejne zmiany (nadbudowa piętra nad częścią zachodnią) wprowadził syn Józefa, Józef Benedykt Zubrzycki. Początkowo dzierżawił majątek Podgaje w powiecie pińczowskim. Po śmierci żony, Zofii z Gaszyńskich z Krzykawki, przeniósł się do Wilkowa i pomagał ojcu w prowadzeniu gospodarstwa. W 1900 roku rodzice przenieśli się do sąsiadującego majątku w Zagorzycach, pozostawiając synowi i jego drugiej żonie, Marii z Chrzanowskich (ślub w 1901) samodzielne prowadzenie majątku w Wilkowie. Józef Benedykt – zamiłowany rolnik – wprowadził w Wilkowie nowoczesna gospodarkę opartą na wzorach zachodnich. Podstawa jej była hodowla krów mlecznych, uprawa jęczmienia dla browaru Okocim, czy wczesnych odmian ziemniaków eksportowanych na Morawy. W 1928 roku dobrze prosperujące, pomimo kryzysu, gospodarstwo przekazał synowi z pierwszego małżeństwa, Józefowi Feliksowi, a sam z żoną przeniósł się do Krakowa. Józef Feliks kontynuował działalność gospodarczą ojca. Był jednym z założycieli Towarzystwa Handlu Zbożem specjalizującym się w eksporcie nasion do krajów zachodnich, działał również społecznie,. W czasie drugiej wojny światowej zarówno on jak i jego żona Zofia z Madeyskich herbu Poraj byli żołnierzami AK i członkami paramilitarnej organizacji „Tarcza”, organizującej zaplecze sanitarne i zaopatrzeniowe dla AK, wsparcie dla wysiedleńców z terenów Rzeszy oraz terenów okupowanych.

Po wysiedleniu w 1945 roku Zubrzyccy przenieśli się do Krakowa, potem na Górny Śląsk. Stanowiący własność skarbu państwa majątek ulegał systematycznej dewastacji. W roku 1970 i 1987 przeprowadzano doraźne remonty budynku dworskiego. Remont w roku 1988 miał przystosować budynek na potrzeby koła gospodyń i bibliotekę. Po skuciu tynków, rozebraniu podłóg, drewnianych przybudówek (w tym werandy i portyku wejściowego) prace zostały przerwane.

W latach 90. XX wieku, po wieloletnich staraniach prawo pierwokupu zrujnowanego dworu uzyskała córka ostatniego właściciela dworu, Anna z Zubrzyckich Konczewska. Nie mogąc jednak podołać jego odbudowie, wkrótce zdecydowała się na sprzedaż rodzinnej siedziby prywatnemu nabywcy z Proszowic.

Opis

Założenie dworskie położone jest w środkowej części wsi po pn.wsch. stronie kryżujących się prostopadle dróg, równoleżnikowej Marszowice-Goszyce i prowadzącej na południe drogi do Szczepanowic. Z rozbudowanego założenia składającego się pierwotnie z: chlewu z kurnikiem,stajnią i drewutnią; oficyny; młyna z magazynem; stolarni z kuźnią; obory z gnojownią; szopy na pojazdy gospodarcze i maszyny rolnicze; spichlerza; domu rządcy i 2 dużych stodół (po 2-giej stronie drogi do Szczepanowic); stawów rybnych do czasów dzisiejszych zachowały się tylko dwór oraz budynek stajni z wozownią.

Dwór w Wilkowie założony został na asymetrycznym, rozczłonkowanym planie, zbliżonym do litery L, obejmującym: korpus główny, w zarysie którego znajduje się parterowa struktura starszej budowli, przedłużony o piętrową część skrajną oraz przylegające do niego pod kątem prostym skrzydło boczne, wysunięte czworobocznym ryzalitem w strefie fasady frontowej i wyraźnie wyodrębnione od strony elewacji ogrodowej.

Zróżnicowanemu planowi budowli odpowiadała asymetryczna i zróżnicowana gabarytowo bryła budynku, której malowniczość podkreślały dachy - pokrywające oddzielnie każdy człon budynku, z silnie wysuniętymi okapami i przecinające się pod kątem prostym. Podobnie wieloplanowo i niejednolicie kształtowane były poszczególne elewacje, pierwotnie gładko tynkowane, z artykulacją pionową za pomocą lizen i ram, podkreślających niewielkie zróżnicowanie płaszczyzn w elewacji frontowej (obudowa wejścia), ogrodowej i północnej skrzydła bocznego. Charakteru budowli dodawały malownicze drewniane ganki – w elewacji frontowej w formie czterokolumnowego portyku wspartego na podeście lustrzanych schodów, a w elewacji ogrodowej przyjmującego formę słupowej werandy z ozdobnym detalem ciesielskim. Stajnia z wozownią (w osi skrajnej zach. Budynku) ulokowana na pn.-wsch. Obrzeżu układu oparkowego, pierwotnie odizolowana od jego cześci zajezdnej i dworu oficyną. Położona po pd. Stronie drogi dojazdowej, na krawedzi szkarpy ponad drogą, do której zwrócona dłuższym bokiem, frontem skierowana na południe.

Budynek szerokofrontowy, znacznej długości, na prostokątnym rzucie o wydłużonej osi wsch.-zach., o zachowanej pierwotnej, trójwnętrzowej dyspozycji przestrzenno-funkcjonalnej, z para pomieszczeń stajni (wsch. i środkowa część budynku) w symetrycznym układzie dwuosiowym i wydzielonym w szczycie zach. Niewielkim aneksem wozowni, z osobnym wjazdem w ścianie szczytowej. Założenie parkowe zdewastowane, o zatartym i częściowo zniekształconym układzie, drzewostan w dużej części zniszczony, wycięty, partia modernistyczna parku (skrajny zach. taras) zamieniona na pastwisko gminne z zielenią wysoką zachowana na jego zach. i wsch. obrzeżu.

Obiekty nieogrodzone. Dwór jak i stajnia z wozownią dostępne od zewnątrz.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 03-2020 r.