Zachowane nagrobki cmentarne mają duże wartości artystyczne. Oprócz wartości historycznych istotnych dla społeczności lokalnej kirkut ma znaczne wartości krajobrazowe. Teren cmentarza porośnięty jest gęsto zielenią wysoką, co nadaje mu charakter parkowy.  Cmentarz znajduje się w bardzo dobrym stanie i jest często odwiedzany przez turystów, także przez grupy żydowskie.

Historia

Kirkut założony został zapewne w połowie XVIII w. Powiększono go w 2. poł. XIX w. Jest to prawdopodobnie drugi cmentarz żydowski w Oświęcimiu. W 1941 r. kirkut został zamknięty przez hitlerowców i zdewastowany. Na terenie cmentarza wykopano zbiornik na wodę i zbudowano dwa bunkry. Część terenu została zajęta pod drogę, którą utwardzono fragmentami kamiennych nagrobków. Po 1945 r. zachowane fragmenty kirkutu zostały uporządkowane przez ocalałych z zagłady żydowskich mieszkańców miasta. Odbudowano także mur otaczający cmentarz. W 1986 r. zdewastowany kirkut został odrestaurowany dzięki fundacji Ashera Scharfa z USA. Ponownie prace porządkowe prowadzone były w latach 2003-2004 przez studentów z Austrii, Czech, Niemiec i Polski. W 1997 r. Jacek Proszyk zinwentaryzował ok. 1000 zachowanych nagrobków cmentarnych. Najstarszy z nich pochodzi z 1757 r. i upamiętnia Abrahama Abę syna Aszera Zeliga. Cmentarz jest obecnie nieczynny.

Opis

Kirkut zajmuje obszar o powierzchni 1.24 ha i obrysie zbliżonym do równoległoboku. Otoczony jest ceglanym murem zwieńczonym płotkami z metalowych prętów, w którym znajduje się brama z metalowych elementów ułożonych w kratownicę. Nagrobki cmentarne to kamienne lub marmurowe stele zwieńczone półkoliście lub dwuspadowo, wykonane głównie w XIX i 1. ćw. XX w. Inskrypcje zapisane zostały po hebrajsku, niemiecku i po polsku. Wiele macew pokrytych jest płaskorzeźbionymi elementami znaczeniowymi. Nagrobki ustawione zostały według układu przyjętego w czasie renowacji cmentarza w 1986 r. Tylko niektóre są związane z pierwotnymi pochówkami. Centralną część cmentarza zajmują dwa lapidaria w formie piramid z wmurowanymi fragmentami uszkodzonych macew. Najokazalszą budowlą na terenie kirkutu jest monument z 1986 r. zwieńczony płytą z czarnego marmuru, na której znajduje się menora i inskrypcja w języku hebrajskim. Zamordowanych w czasie holokaustu członków rodziny bielskich i oświęcimskich fabrykantów, Scharfów upamiętnia ohel ufundowany w 1986 r, przez Aschera J. Scharfa. Inny ohel zbudowany został specjalnie w 2000 r. dla pochówku Szymona Klugera z Oświęcimia, który był ostatnim zmarłym, pochowanym na tym cmentarzu. Teren kirkutu jest obszarem zadrzewionym. Dominują drzewa liściaste, głównie brzozy.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po zgłoszeniu w Centrum Żydowskim przy Placu ks. Skarbka 5, tel. 033 8447002

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakow, 13-05-2015 r.