Historia

Pierwszy ogród ozdobny w Zatoniu powstał w XVIII w. przy barokowym dworze wzniesionym w latach 1685-1689 przez Balthasara von Unruh. Nie jest znana wielkość, układ ani kompozycja tamtego założenia – wiadomo jedynie, że w 1840 r. przed fasadą budynku znajdował się ukwiecony dziedziniec, a na tyłach ogród z kwiatami przechodzący w łąkę i las. W latach 1842-1843, na polecenie księżnej Doroty Talleyrand-Périgord, do której majątek należał od 1809 r., przebudowano dwór nadając mu formę klasycystycznego pałacu. Mniej więcej w tym samym czasie rozpoczęto prace przy kształtowaniu rozległego parku krajobrazowego wokół rezydencji. Możliwe, że autorem projektu, bądź doradcą przy jego tworzeniu, był Peter Joseph Lenne. Park po rozbudowie zajmował obszar około 32 ha. Przed fasadą pałacu i przylegających od wsch. budynków oranżerii i cieplarni (1815 r.), znajdował się ogród kwiatowy ozdobiony dwiema fontannami. Główna część parku, rozciągała się na pn. i daleko na wsch. od rezydencji. Centralną część zajmował rozległa Łąka Joanny. Na jej wsch. krańcu, na kopcu widokowym, stała altana. We wzniesieniu utworzono kamienną grotę, a obok niej niewielkie oczko wodne. W zach. części parku znajdował się staw z Wyspą Marii. W 1871 r. książę Aleksander Edmund de Talleyrand-Périgord przebudował oranżerię i cieplarnię, a kolejna właścicielka,  Renata von Lancken-Wakenitz, przed 1905 r. powiększyła park o część leśną o powierzchni 18 ha. Prawdopodobnie również wówczas powstała aleja lipowa przy południowej granicy parku. W 1945 r. spłonął pałac, cieplarnie i oranżeria - do dziś znajdują się w stanie ruiny. Park przejęły Lasy Państwowe. W 2017 r. powstał projekt rewitalizacji parku.

Opis

Park znajduje się w środkowej części wsi, po wsch. stronie drogi Zielona Góra-Kożuchów. Rozciąga się na powierzchni 52 ha wzdłuż lokalnej drogi prowadzącej do Niedoradza. Główny wjazd jest usytuowany naprzeciw ruin kościoła. Stamtąd na wsch. przez cały park ciągnie się aleja lipowa - główny trakt całego zespołu. W zach. części zachowane ruiny neorenesansowego pałacu i przylegających do niego oranżerii i cieplarni. Na osi fasady pałacu i oranżerii pozostałości fontann. Po stronie pn., na osi wsch.-zach., rozległa, podłużna polana (Łąka Joanny) z soliterowym okazem dębu. Na wsch. od niego kopiec z pozostałościami altany i zachowaną kamienną grotą u podnóża. W drzewostanie dominują rodzime drzewa liściaste: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, graby pospolite, buki pospolite i klony. Szczególnymi walorami dekoracyjnymi wyróżniają się buki w trzech odmianach: ‘Asplenifolia’, ‘Pendula’ i ‘Atropunicea’. Drzewa introdukowane reprezentują: kasztanowce białe, dęby czerwone oraz pojedyncze egzemplarze dębu błotnego i szkarłatnego. Na szczególną uwagę zasługuje runo parkowe – niemal całą zach. część porasta czosnek niedźwiedzi i kokorycz pełna. We wsch. część parku występuje znacznie więcej drzew iglastych.

W 2017 r. miasto Zielona Góra wydzierżawiło zespół parkowo-pałacowy i rozpoczęto prace rewaloryzacyjne przy murach pałacu, następnie poszerzono je o ruinę oranżerii oraz park wraz z zachowanymi elementami architektury parkowej. Przed 2020 r. ruina pałacu, po oczyszczeniu z gruzu i zabezpieczeniu ścian oraz korony murów przed dalszą destrukcją, została udostępniona mieszkańcom i gościom odwiedzającym Zatonie. W latach 2018-2020 przeprowadzono rewitalizację parku i 15 października 2020 r. cały zespół, w skład którego wchodzą pozostałości pałacu, oranżeria oraz wielohektarowy park, przekazano do użytkowania. Pałac połączono z kawiarnią urządzoną w dawnej odrestaurowanej oranżerii. W parku odtworzono i zabezpieczono dawny układ kompozycyjny poprzez odsłonięcie oryginalnych grup krajobrazowych, uczytelnienie wewnętrznych i zewnętrznych osi widokowych, zrekonstruowanie ścieżek prowadzących od pałacu w głąb parku, odtworzenie układu wodnego oraz odnowienie i zrekonstruowanie elementów małej architektury parkowej. W 2021 r. park otrzymał wyróżnienie w konkursie Zabytek Zadbany w kategorii rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu.

oprac. Anna Jackiewicz, Krzysztof Garbacz, OT NID w Zielonej Górze, 2023 r.