Usytuowany na wzgórzu, stanowi dominantę przestrzenną miasta. Jest świadectwem trudnej historii Czaplinka jako ośrodka na pograniczu pomiędzy terenami zamieszkanymi przez katolików i ewangelików. Zachował bogate wyposażenie wnętrza, w tym ołtarz o niezwykłej formie konfesji.

Historia obiektu

Monografista diecezji poznańskiej, ks. Józef Nowacki pisze, że kościół parafialny w Czaplinku został ufundowany wkrótce po objęciu tych ziem przez templariuszy, tj. po 1290 r., względnie w pocz. XIV w. Informację tę opiera zapewne na wspomnianej wyżej umowie zawartej w 1291 r., pomiędzy Bernardem zwanym de Evirsten (von Eberstein) preceptorem templariuszy i komendantem z Chwarszczan a biskupem poznańskim Janem w sprawie dziesięciny z ziemi tempelburskiej. Dokument ten jednak nie wymienia z nazwy samego Czaplinka i nie mówi nic o istniejącej tam rzekomo parafii. Pierwsza źródłowa wiadomość o parafii w Czaplinku pochodzi dopiero z 1499 r., kiedy to wydany został dekret wikariusza generalnego diecezji poznańskiej, nakazujący plebanowi czaplineckiemu Janowi ze Złocieńca obowiązek osobistej rezydencji przy kościele oraz przedłożenia dokumentu kanonicznej instytucji na plebanię. Pierwszy murowany kościół w Czaplinku powstał zapewne dopiero w 1. poł. XVI w. Jak wykazały wykopaliska z lat 60. XX w. miał on od strony zachodniej wieżę. W okresie reformacji kościół przeszedł w posiadanie ewangelików. W 1610 r. kościół, który spłonął podczas pożaru miasta został odbudowany przez ewangelików. Jednak już w 1625 r. zostali oni usunięci w wyniku katolickiej akcji rewindykacyjnej. Podczas pożaru 10 czerwca 1725 r. pastwą płomieni padł również katolicki kościół parafialny. Pleban Winckens i kościelny zmarli wówczas w wyniku obrażeń poniesionych w pożarze. Gdy w miesiąc później przybył nowy proboszcz władze pruskie zabroniły mu odprawiania mszy i nie zezwalały na odbudowę kościoła. Po interwencji biskupa poznańskiego władze zgodziły się na odbudowę, którą ukończono w 1732 r. Rozebrano wówczas wypaloną wieżę, nadmurowano zniszczoną koronę ścian obwodowych, wykonano nowy dach, otynkowano elewację. W 1776 r. wykonano nowy barokowy ołtarz w formie konfesji. W okresie porozbiorowym parafia czaplinecka należała nadal do diecezji poznańskiej wchodząc w skład utworzonego w 1772 r. dekanatu wałeckiego (według dzieła ks. Józefa Łukaszewicza do dekanatu czarnkowskiego). W latach 1863-1864 rzemieślnicy z Poznania odnowili ołtarz. W tym czasie też wykonać musiano malowidła na stropie – m.in. z wizerunkami świętych polskich i św. Ottona z Bambergu, patrona Pomorza.

12 maja 1945 r. zmarł dotychczasowy proboszcz katolicki w Czaplinku, ks. Leon Winger. 12 sierpnia 1945 r. placówkę tę objął salezjanin, ks. Bernard Zawada, który 21 grudnia 1945 r. otrzymał nominację na administratora parafii. We wrześniu 1946 r. przystąpiono do remontu kościoła. Naprawiono dach i wykonano schody z ulicy na cmentarz kościelny. W pierwszej połowie maja 1953 r. przełożono pokrycie dachu. W następnych latach, po remoncie poewangelickiego kościoła Świętego Krzyża (ob. pw. Podwyższenia Krzyża Świętego) „mały kościółek” był użytkowany okazjonalnie. W 1957 r. odnowiono polichromie stropu i ściany zachodniej. W latach 1978-1982 wykonano remont wnętrza – m.in. wymieniono instalację elektryczną oraz zamontowano witrażowe przeszklenie okien, a także poddano renowacji malowidła we wnętrzu. W latach 1981-1985 Pracownia Konserwacji Zabytków, Oddział Gdańsk przeprowadziła konserwację ołtarza. W 1994 r. wykonano renowację drewnianej dzwonnicy na cmentarzu przykościelnym, w 1995 r. odnowiono mur wokół cmentarza, a w 1998 r. wykonano remont więźby dachowej.

Opis obiektu

Kościół położony w centrum miasta, na wzniesieniu pomiędzy rynkiem a ulicami Górną i Moniuszki. Usytuowany na cmentarzu ogrodzonym kamiennym murem z bramką od ulicy Moniuszki. Na południowy wschód od kościoła położona drewniana dzwonnica z dzwonem z 1730 r. odlanym w pracowni J.H. Scheela z Kołobrzegu.

Kościół wzniesiony w formach przejściowych pomiędzy późnym gotykiem a renesansem, z elementami baroku. Orientowany, salowy na rzucie zbliżonym do prostokąta i zaokrąglonych narożnikach od strony wschodniej. Nakryty dachem dwuspadowym o dodatkowych połaciach w narożnikach od wschodu.

Kościół murowany z kamienia polnego, w górnych partiach częściowo z cegły, elewacje pokryte cienką warstwą tynku, spod którego widoczny wątek muru. Dach pokryty dachówką karpiówką.  W elewacjach zachodniej i obu bocznych półkoliście zamknięte portale o trójuskokowych ościeżach. Okna w elewacjach bocznych zamknięte łukiem odcinkowym. W elewacji od strony wschodniej widoczne zamurowane, półkoliście zamknięte okna o ceglanych ościeżach. W górnych partiach ścian odsłonięty wątek ceglany. Nad portalami bocznymi rozmieszczone były wykonane w tynku dekoracje o kształcie czwórliścia (obecnie widoczne pozostałości jednej z nich, nad portalem południowym). Tarcza odmienna w kształcie, interpretowana jako zegar słoneczny widoczna była kiedyś w narożniku południowo-wschodnim. Wnętrze jednoprzestrzenne, nakryte stropem z fasetą. Zachowane bogate wyposażenie. Ołtarz późnobarokowy z 1776 r., w formie konfesji o czterech spiralnie skręconych kolumnach zwieńczonych figurami aniołów. W nastawie obraz z przedstawieniem Trójcy Świętej, za ołtarzem wydzielona zakrystia. Przy ścianie zachodniej drewniana barokowa empora na dwóch dekoracyjnie ukształtowanych słupach, na niej organy zbudowane na pocz. XX w. w zakładzie Wilhelma Sauera we Frankfurcie nad Odrą. Ambona klasycystyczna z 1846 r., ławy z 1886 r., konfesjonał z końca XIX w. Ściany i strop ozdobione polichromią. Ściany podzielone malowanymi pilastrami. Nad bocznymi wejściami, w czwórlistnych polach barokowe malowidła – od strony południowej powrót syna marnotrawnego, od północy – anioł stróż osłaniający chłopca stojącego nad przepaścią. W fasecie i na suficie malowidła z 2. poł. XIX w. W medalionach na fasecie wizerunki 12 apostołów, nad chórem muzycznym proroka Dawida i św. Cecylii. Pośrodku stropu wyobrażenie Trójcy Świętej, sceny pasyjne i podobizny doktorów kościoła zachodniego, nad ołtarzem – adoracja Jezusa Eucharystycznego, nad częścią zachodnią – postaci świętych oraz przedstawienia Zwiastowania NMP i Bożego Narodzenia.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Obiekt dostępny po zgłoszeniu do ks. proboszcza.

Autor noty: Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 27.09.2023 r.