Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół dominikanów, ob. filialny pw. św. Jana Chrzciciela - Zabytek.pl

kościół dominikanów, ob. filialny pw. św. Jana Chrzciciela


kościół koniec XVIII w. Janów Podlaski

Adres
Janów Podlaski

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Janów Podlaski

Przykład niewielkiego kościoła klasycystycznego z kon.XVIII w.o interesującej fasadzie, której głównym akcentem jest wysoki, dwukolumnowy, wgłębny portyk.

Kościół ściśle związany z dziejami miejscowości i regionu – wzniesiony dla dominikanów, po powstaniu styczniowym zamieniany na cerkiew greckokatolicką, a następnie prawosławną, w 1918 r. zwrócony katolikom.

Historia

Pierwszy murowany kościół, wzniesiony w miejscu obecnego, został ufundowany w 1465 r. przez bpa łuckiego Jana Łosowicza i stał się siedzibą parafii, którą przeniesiono z wcześniejszego, drewnianego kościoła Św. Trójcy. W tym czasie nastąpiła lokacja miejska na prawie chełmińskim i zmiana nazwy d. wsi Porchowo na Janów (od imienia bpa). Do Janowa, zwanego też Janowem Biskupim, przeniesiono siedzibę biskupów łuckich. W 1602 r. z inicjatywy bpa Stanisława Gomulińskiego do Janowa sprowadzeni zostali dominikanie, którym przekazano kościół św. Jana Chrzciciela. Po pd. stronie kościoła wzniesiono klasztor (ob. na jego miejscu znajduje się plebania z kon. XIX w.). W 1667 r. świątynię niemal doszczętnie zniszczył pożar. Kolejne losy kościoła są słabo udokumentowane, aż do czasu gruntownej przebudowy czy też wzniesienia od podstaw nowego kościoła w latach 1790-1801 przez ówczesnego przeora dominikanów Cypriana Gronostajskiego.

W l. 40. i 50. XIX w. budynek był ponownie remontowany i być może powiększany. Po upadku powstania styczniowego i kasacie zakonu władze rosyjskie nakazały przekazanie kościoła unitom i jego adaptację na potrzeby obrządku wschodniego. Po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 r. cerkiew unicka została zamieniona na prawosławną i wówczas częściowo przebudowana w stylu bizantyńsko-rosyjskim, wcześniej przed fasadą kościoła wzniesiono dzwonnicę w tym stylu. Dokładny zakres przebudowy świątyni nie jest znany, jego pozostałością jest trójlistny szczyt wieńczący fasadę. Zapewne w tym czasie zlikwidowano okno w fasadzie nad wejściem głównym oraz poszerzono prezbiterium, do którego włączono pierwotne odrębne pomieszczenia boczne (zakrystie). Podczas I wojny światowej w kościele urządzono niemiecki szpital polowy, a następnie magazyn zboża. W 1918 r. świątynia powróciła do Kościoła rzymskokatolickiego.

Po wojnie polsko-bolszewickiej na terenie cmentarza kościelnego pochowano polskich żołnierzy poległych pod Cieleśnicą. W 1928 r. kościół został przekazany zakonowi stanisławitów. W 2004 r. kościół zamknięto. W latach 2000 i 2005 obiekt był remontowany Obecnie pozostaje nieczynny ze statusem kaplicy dojazdowej parafii Trójcy Świętej w Janowie Podlaskim. W 2016 r. powołana została fundacja „Ratujmy Zabytki Janowa Podlaskiego”, z inicjatywy której podjęty został generalny remont kościoła.

Opis

Kościół usytuowany po wsch. stronie rynku d. miasteczka, na zamknięciu krótkiej uliczki wychodzącej ze wsch. pierzei rynkowej. Na osi fasady kościoła znajduje się brama-dzwonnica. Cmentarz kościelny otoczony murowanym ogrodzeniem, a od pd.-wsch. płotem sztachetowym rozpiętym pomiędzy murowanymi słupkami; na terenie cmentarza zachowane egzemplarze starodrzewu oraz dwie mogiły żołnierzy poległych w 1920 roku. Kościół klasycystyczny. Prezbiterium zwrócony na pn.-wsch. Wzniesiony na planie prostokąta, o zwartej prostopadłościennej bryle. Jednonawowy, z kruchtą od zach., po bokach której dwie eliptyczne lokalności, w których od pn. kaplica, a od pd. - schody na chór. Kościół murowany z cegły i otynkowany, nawa i prezbiterium nakryte płaskim, drewnianym stropem.

Częściowo podpiwniczony, z wydzieloną kryptą pod prezbiterium. Korpus nawowy i prezbiterium nakryte wspólnym dachem dwuspadowym pobitym blachą, z „półszczytem” od frontu i skośną połacią nad prezbiterium. Wnętrze nawy o zaokrąglonych narożach, ściany podzielone na trzy przęsła za pomocą uskokowych arkad, w których umieszczone okna. Filary ścienne pomiędzy arkadami zwieńczone odcinkami belkowania i opięte pilastrami o wolutowych głowicach. Ściany nawy zwieńczone szerokim, profilowanym gzymsem. Pod chórem kruchta wydzielona drewnianą, przeszkloną ścianką. Parapet chóru w formie żeliwnej balustrady (analogiczna balustrada oddziela nawę od prezbiterium). Elewacja frontowa jednoosiowa, z wysokim portykiem wgłębnym o dwóch toskańskich kolumnach. Pośrodku umieszczony otwór wejściowy, zamknięty półkoliście i otoczony profilowaną opaską (pierwotnie nad wejściem znajdowało się okno). Partie boczne ślepe, boniowane, z gładką częścią środkową wydzieloną płaskimi gzymsami.

Całość zwieńczona uproszczonym belkowaniem przechodzącym na pozostałe elewacje. Powyżej, na osi środkowej, umieszczony trójlistny szczyt z kolistą płyciną, pochodzący z czasu przebudowy kościoła na cerkiew. Elewacje boczne gładkie, przeprute wysokimi, zamkniętymi półkoliście oknami oświetlającymi nawę oraz mniejszymi oknami w części prezbiterialnej i chórowej; w ścianie tylnej prezbiterium nad parą okien umieszczony niewielki okulus; w elewacji pd.-wsch. prostokątny otwór wejściowy do prezbiterium. Wnętrze pozbawione dawnego wystroju i wyposażenia, które w większości zostało przeniesione do kolegiaty Św. Trójcy. Wśród obrazów (głównie z XVIII-XIX w.) związanych z kościołem św. Jana Chrzciciela znajduje się, otaczany szczególnym kultem, obraz Matki Boskiej Śnieżnej z XVII w., poddawany obecnie konserwacji, z zamiarem umieszczenia w nowym ołtarzu głównym.

Zabytek dostępny wewnątrz w niedzielę i święta w godzinach 10.30-13.30.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 08-03-2021 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: klasycystyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.6752, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.329154