Kościół został zbarokizowany w oszczędny sposób, ale architektura wnętrza prezbiterium i formy portalu świadczą o wykorzystaniu wzorców formalnych z wiodącej wówczas sztuki jezuickiej. Architektura kościoła oraz wystrój i wyposażenie jego wnętrza mają wartości artystyczne. Szczególnie nowoczesny i wyróżniający się główny portal kościoła, reprezentatywny dla architektury jezuickiej. Cenne jest także urządzenie najbliższego otoczenia kościoła. To kamienny mur cmentarny o obronnym charakterze wzniesiony w 1564 r., przebudowany w 1757 r. oraz wbudowana weń plebania z końca XVIII w.

Historia

Szalejów wzmiankowany po raz pierwszy w 1269 r., a Szalejów Dolny w 1337 r. W 1350 r. wieś kupiona przez praskiego arcybiskupa Arnošta z Pardubic i przekazana augustianom z Kłodzka. W 1360 r. wymieniony proboszcz z Szalejowa Dolnego, ale po 1366 r. tutejszy kościół już filialny. Obecny, murowany, późnogotycki wzniesiony w latach 1489–1491 przez mistrza budowlanego Hammera, pierwotnie bezwieżowy. Zbudowane sklepione prezbiterium, wydłużone podobnie jak prezbiteria kościołów klasztornych. Wzniesiona zakrystia z oknami w kamiennych obramieniach. Nawa zbudowana jako wysoka i krótka, nakryta wysokim dachem. Wykonany gotycki portal w fasadzie kościoła. W 1556 r. w pn. elewacji prezbiterium umieszczony dwuramienny portal. W 1597 r. Szalejów Dolny wraz ze wszystkimi dobrami kłodzkich augustianów przekazany jezuitom. Z ich inicjatywy tutejszy kościół przebudowany w 1602 r. Zakrystia nadbudowana. Wzniesiona też dwukondygnacjowa, pn. przybudówka z lożą patronacką oraz ze sfazowanym portalem datowanym na 1602 r. Kolejna przebudowa kościoła przeprowadzona w latach 1702–1707, także przez jezuitów i również zapewne przy wykorzystaniu lokalnych budowniczych. Wzniesiona wieża, przebudowana przybudówka z lożą patronacką oraz zbudowane sklepienia prezbiterium i kruchty w wieży. Przebudowane okna nawy i prezbiterium oraz łuk tęczowy. Wieża utrzymana w duchu schyłkowej fazy wczesnego baroku, już z przejawami nowych tendencji stylistycznych prowadzących ku formom baroku dojrzałego. Na początku XVIII w. lub w latach 30. XVIII w. wykonany obecny, kamienny portal w wieży (ze znakiem jezuitów), utrzymany w stylu dojrzałego baroku, zbliżony w niektórych szczegółach do portali kaplic Św. Anny i Św. Marii Magdaleny z Szalejowa Dolnego. W 2 poł. XVIII w. nawa nakryta obecnym, drewnianym stropem z fasetą. Wykonana też wówczas polichromia prezbiterium i nawy. Prawdopodobnie w 1 poł. XIX w. zbudowany obecny, drewniany chór muzyczny, w stylu ludowego neoklasycyzmu. W 1919 r. przeprowadzona renowacja polichromii.

Opis

Kościół fil. pw. Św. Szymona i Tadeusza orientowany, murowany, tynkowany. Prezbiterium wyodrębnione, dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie, z przyporami. Zwieńczone gzymsem koronującym. W elewacjach rozmieszczone okna w rozglifionych niszach, w tym starsze, częściowo zaślepione. Wnętrze prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami „opartym” na pilastrach ozdobionych malowaną marmoryzacją. Na sklepieniu polichromia złożona z 6 obramionych plafonów z przedstawieniami Trójcy Świętej, Wniebowzięcia Marii oraz z wizerunkami czterech ewangelistów, w oprawie z motywów dekoracyjnych: kartuszy, kratki regencyjnej i motywów rocaille. Prezbiterium otwarte ku nawie poprzez półkolisty łuk tęczowy ozdobiony kratką regencyjną. Nawa wysoka, krótka, z rozglifionymi niszami okiennymi, zwieńczona profilowanym gzymsem, osłonięta wysokim dachem. Wewnątrz nakryta stropem z fasetą. Lustro stropu ozdobione obramionym plafonem z przedstawieniem figuralnym, otoczone dekoracyjną bordiurą z kratką regencyjną i z kartuszami w neorokokowej oprawie. W prezbiterium i nawie dekorowane nisze okienne, a na ścianach namalowane zacheuszki (znaki konsekracyjne). W zach. część nawy wbudowany drewniany chór muzyczny oparty na cylindrycznych, marmoryzowanych słupach. Jego spód o podziale kasetonowym, z kasetonami ozdobionymi kratką regencyjną lub stylizowanym ornamentem rocaille. Balustrada chóru muzycznego pełna, z malowaną marmoryzacją, dzielona na kwatery z dekoracją ornamentalną. Wieża czterokondygnacjowa, rozczłonkowana podziałem ramowym, pasowym gzymsem oraz pilastrami z odcinkami belkowania. Zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym, nakryta hełmem cebulastym z latarnią. We frontowej elewacji wieży kamienny portal kościoła, uszakowy z guttami, z dekoracją w polu kotarowego naczółka. Po obu stronach prezbiterium dwukondygnacyjne przybudówki. W przyziemiu starszej pd. zawarta późnogotycka zakrystia. W jej elewacjach zachowane dwa okna w kamiennych, późnogotyckich, sfazowanych obramieniach z zaciosem, każde zamknięte łukiem kotarowym. Wyposażenie kościoła złożone m.in. z późnobarokowych: ołtarza głównego (2 poł. XVIII w.), z dwóch ołtarzy bocznych (XVIII/XIX w.) i z ambony (k. XVIII w.). Ponadto w kościele neoklasycystyczny prospekt organowy Josepha Luxa z Lądka (ok. poł. XIX w.).

Zabytek dostępny przez cały rok.

Opr. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 23.09.2016 r.