Historia

Pierwsza wzmianka o Myślenicach, osadzie powstałej przy strażnicy u podnóża wzgórza Uklejna, na prawym brzegu Raby, pojawia się w latach 1253 – 1258. Natomiast kościół parafialny na Stradomiu, wzmiankowany jest w latach 1325-27. Do lokacji dwóch wsi Myślenice (późniejsze wsie Dolna i Górna) na lewym brzegu Raby dochodzi w 1342 r. Król Kazimierz Wielki w latach 1342 – 54 lokuje miasto Myślenice na prawie niemieckim z centrum osadniczym położonym między wsiami i sprzedaje myślenickie sołectwa dwóm mieszczanom z Wieliczki. W 1342 r. roku kasztelan krakowski Spytko z Melsztyna -  Leliwita funduje w Myślenicach kościół parafialny p w. Narodzenia NMP. Od tego czasu miasto, leżące na szlaku solnym, biegnącym doliną Raby, z Wieliczki i Bochni na Orawę, zaczęło się prężnie rozwijać. W 1433 r. miasto splądrowali Husyci pod wodzą Biedrzyca. W 1452 r. wzmiankowana jest w Myślenicach (lub jego okolicy) huta szkła. W latach 1457-1458 zbuntowane wojska zaciężne dwukrotnie łupiły miasto, dokonując znacznych zniszczeń miasta i zburzenia kościoła. W 1465 r. świątynia została odbudowana staraniem mieszczan. W latach 1550-1557 wójt myślenicki, z zakliczyńskich Jordanów, Spytek Wawrzyniec, wybudował murowany dwór obronny, który nie zachował się. W 1557 r. ten sam Spytek, dzierżawca wójtostwa myślenickiego, przekazał Myślenice kasztelanii krakowskiej. Myślenice poważnie podupadły podczas potopu szwedzkiego w 1655 r., spłonęły wówczas dwa kościoły, a miasto wyludniło się. Widoczne ożywienie handlu w mieście nastąpiło dopiero po rozbiorach Rzeczypospolitej, w latach 1784 – 85, w związku z budową traktu „cesarskiego”, przechodzącego przez Myślenice. Po wybudowaniu jazu na Rabie w 1921 r. zaczął się w mieście rozwijać ruch letniskowy. W 1929 r. nastąpiło włączenie do miasta Dolnej i Górnej Wsi, jako Dolnego i Górnego Przedmieścia. 

Opis

Myślenice leżą 30 km na południe od Krakowa, nad rzeką Rabą i jej lewym dopływem Bysinką, pomiędzy wzgórzami Dalin, Chełm oraz Uklejna, na pograniczu Pogórza Wielickiego i Beskidu Wyspowego.

W chronologii przestrzennego rozwoju miasta wyróżnia się następujące fazy:

1.    Wczesnośredniowieczna (wiek XIII): powstanie zameczku – strażnicy pod Uklejną i osady na Stradomiu.

2.    Średniowieczna (1342 – przed 1354): lokacja miasta, wytyczenie układu szachownicowego i ukształtowanie obecnego centrum Myślenic.

3.    Późnośredniowieczna – nowożytna (2 poł. XV w. – ok. poł. XVI w.): rozwój układów przedmiejskich i zespołu wójtowskiego. W wiekach XVII i XVIII ukształtowane wcześniej układy przestrzenne nie ulegały żadnym dostrzegalnym zmianom.

4.    Faza IV (1772 – 1 poł. XIX w.): przekształcenia związane z wytyczeniem nowych traktów komunikacyjnych, rozwój zabudowy murowanej.

5.    Faza V (2 poł. XIX w. – 1939 r.): dalszy rozwój zabudowy murowanej w centrum, rozwój Myślenic jako uzdrowiska.

6.    Faza VI (po 1945 r.): rozwój nowych osiedli blokowych i jednorodzinnych, przekształcenia komunikacji, rozwój przemysłu i dewastacja krajobrazu.

Zespół urbanistyczny historycznego miasta Myślenic obejmuje w zakresie rozplanowania: średniowieczne centrum układu staromiejskiego (czworokątny rynek wytyczony w XIV w. z pierzejami o dł. 120/100/80/115 m.) i zabudowę wszystkich pierzei rynkowych oraz ulic wylotowych powstałą od lat 80. w. XVII-XIX, zespół kościoła parafialnego p w. Narodzenia NMP z w. XV przebudowany w XVII i XVIII w. oraz XIX-XX w. wraz z plebanią z w. XVIII/XIX, dom tzw. Grecki z pocz. w. XIX, budynek gimnazjum przy ul. Sobieskiego. Pozostałości wcześniejszych układów przestrzennych z elementami architektonicznymi: kościół cmentarny p w. NMP i św. Jakuba na Stradomiu, wzniesiony w  XV w., odbudowany i przebudowany w w. XIX wraz z cmentarzem, kaplica Matki Boskiej Śnieżnej z w. XVIII/XIX wraz ze źródłem i drzewostanem w otoczeniu. Obiekty arch. usytuowane na obszarach podmiejskich dawnych wsi Górnej i Dolnej: kaplica Trzeciego upadku z r. 1780, budynek przy ul. M. Reya 13, stanowiący pozostałość dworu sołtysiego z w. XVII (?) i XVIII/XIX, dwór Dolnowiejski przy ul. Żeromskiego 9 z 2 poł.  XVIII w. Inne obiekty arch. usytuowane poza zasięgiem zwartej zabudowy: ruinę zamku na Uklejnej z w. XIII (?) wraz ze strefą ochronną, młyn wodny przy ul. Daszyńskiego 68 z w. XIX. 

Obiekt dostępny.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie 09.04.2020 r.