Historia

Udokumentowana źródłowo historia wsi Białowody sięga zaledwie pocz. XIX w., choć jej geneza jest zapewne wcześniejsza. Ta niewielka wieś wchodziła w skład dóbr Hołużne należących do Ignacego Pawłowskiego oraz Feliksa Radziejowskiego, od których obie części odkupił w 1806 r. Jan Mikołaj Wilczopolski. Dobra były dzierżawione i wielokrotnie zmieniały właścicieli. W 1862 r. wydzielone z nich Białowody zakupił Antoni Domański, a następnie w 1888 r. Józef Wołowski. W 1897 r. właścicielem został ziemianin, architekt-amator Stanisław Czachórski, który wg własnego projektu przebudował istniejący tu dworek i przekomponował niewielki park pochodzący z XVIII/XIX w. W projektowaniu parku miał zapewne swój udział  brat Stanisława, sławny malarz Władysław Czachórski, którego pasją było projektowanie parków, co czynił także na potrzeby okolicznych ziemian.

Po śmierci Stanisława Czachórskiego w 1904 r. jego żona Jadwiga z Grotthusów Czachórska w dworku w Białowodach przechowywała część obrazów malarza Władysława Czachórskiego. Jeszcze przed śmiercią (w 1925 r.) przekazała majątek Białowody bratu Gustawowi Grotthusowi.

Po II wojnie światowej, do lat 80. XX w., dwór wraz z parkiem użytkowała szkoła podstawowa, następnie osoby prywatne. Drzewostan parku zachował się w stosunkowo dobrym stanie, z ubytkami spowodowanymi naturalnym starzeniem się. Ze względu na brak systematycznych prac pielęgnacyjnych i liczne podrosty słabo czytelna pozostaje pierwotna kompozycja.

Opis

Zespół dworski położony na wsch. krańcu wsi, rozciąga się po pd.-zach. stronie drogi lokalnej. Park o powierzchni ok. 2,5 ha ma kształt wydłużonego prostokąta, ściętego od pd. zgodnie z linią skręcającej tu drogi. W środkowej części parku usytuowany jest niewielki drewniany dworek, po którego pd.-wsch. stronie znajduje się murowana piwnica. Teren parku jest nieogrodzony, ograniczają go szpalery lipowe i jesionowe. Kompozycja ma charakter nieregularny, swobodny o słabo czytelnym obecnie układzie dróg i alejek. Wyróżniającymi się elementami są altany lipowe z wyprowadzeniami widokowymi w kierunku otaczających pól.

W drzewostanie parku dominuje lipa drobnolistna, jesion wyniosły i grab pospolity. Do pocz. lat 80. XX w. było tu ok. 1000 drzew reprezentowanych przez 20 gatunków. Do rzadszych i starszych gatunków należały: sosna czarna, sosna wejmutka, dąb błotny, dąb szypułkowy stożkowy i modrzew europejski.

Zabytek niedostępny.

oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 09-11-2020 r.