Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

dwór - Zabytek.pl

Adres
Białowody, 38

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. hrubieszowski, gm. Uchanie

Niewielki dworek w Białowodach z przełomu XIX i XX w.jest wyjątkowym przykładem drewnianej architektury, w której zastosowano motywy dekoracyjne zaczerpnięte z renesansu niderlandzkiego i francuskiego.

Wzniesiony jako dom własny architekta-amatora Stanisława Czachórskiego, brata znanego malarza Władysława Czachórskiego.

Historia

Udokumentowana źródłowo historia wsi Białowody sięga zaledwie pocz. XIX w., choć jej geneza jest zapewne wcześniejsza. Ta niewielka wieś wchodziła w skład dóbr Hołużne, należących do Ignacego Pawłowskiego oraz Feliksa Radziejowskiego, od których obie części odkupił w 1806 r. Jan Mikołaj Wilczopolski.  W 1. poł. XIX w. dobra były dzierżawione i wielokrotnie zmieniały właścicieli. W 1862 r. wydzielone z nich Białowody zakupił Antoni Domański. Kolejnym właścicielem był od 1888 r. Józef Wołowski, od którego w 1897 r. nabył Białowody Stanisław Czachórski, brat sławnego malarza Władysława Czachórskiego. W tym czasie w Białowodach znajdował się niewielki drewniany dworek, pochodzący być może jeszcze z XVIII wieku.

Stanisław Czachórski na przełomie XIX i XX w. gruntownie przekształcił ten obiekt według własnego projektu (a być może wzniósł od nowa z wykorzystaniem starego budulca). Nadał swojej skromnej siedzibie niezwykle oryginalny charakter poprzez zastosowanie, niespotykanego w budownictwie drewnianym, wielokondygnacyjnego neorenesansowego szczytu i neobarokowych tralkowych balustrad na dachu. Będąc agronomem z wykształcenia, jednocześnie pasjonował się rysunkiem i architekturą. Projektował nie tylko dla własnych potrzeb (wcześniej przebudował dwór rodzinny w Grabowczyku), ale także według jego projektów wyremontowano kościół w Uchaniach oraz przebudowano kilka siedzib okolicznych ziemian, z których do naszych czasów przetrwał jedynie dwór w Moroczynie (obecnie w stanie ruiny) oraz dworek Białowodach.

Po śmierci Stanisława Czachórskiego w 1904 r. jego żona Jadwiga z Grotthusów Czachórska w Białowodach przechowywała część spuścizny malarskiej Władysława Czachórskiego (zm. w 1911 r.). Jeszcze przed śmiercią w 1925 r. przekazała majątek Białowody bratu Gustawowi Grotthusowi. W 1942 r. ze względów bezpieczeństwa dwór częściowo obmurowano z zewnątrz i wewnątrz cegłą. W 1944 r. został on częściowo uszkodzony podczas ataku oddziału Ukraińskiej Powstańczej Armii.

Po wojnie przeznaczony na szkołę i mieszkanie nauczyciela. Kilkakrotnie remontowany (m. in. w 1965 r.) i przystosowany do nowych potrzeb. Podczas remontu w elewacji pn.-zach. zlikwidowano otwory okienne i drzwi, usunięto werandę z wyjściem do ogrodu oraz rozebrano kuchnię przylegającą od pd.-wsch. Przy zmianie pokrycia dachu z gontu na blachę usunięto lukarny w połaci frontowej i tralkową balustradę o charakterze attyki, co istotnie wpłynęło na zmianę wyglądu budynku. Po opuszczeniu przez szkołę na pocz. lat 80. XX w. dwór był użytkowany tylko częściowo do celów mieszkalnych, następnie opuszczony, wymaga generalnego remontu. 

Opis

Zespół dworski położony na wsch. krańcu wsi, po pd.-zach. stronie drogi lokalnej. W skład zespołu wchodzi dwór i niewielki park. Dwór eklektyczny, ze szczytem nawiązują do form renesansu niderlandzkiego i francuskiego. Elewacją frontową zwrócony na pd. zach. Wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, z wielobocznym, zabudowanym gankiem od frontu oraz prostokątnymi przybudówkami w elewacji tylnej i bocznej (pd.-wsch.). Układ wnętrza dwutraktowy, w części środkowej i pd.-wsch. trakty rozdzielone korytarzem. Od frontu usytuowana niesymetrycznie reprezentacyjna sień, do której wejście z ganku. W części pn.-zach. znajdował się salon w trakcie frontowym i jadalnia od tyłu (pierwotnie z wyjściem na werandę ogrodową). W części pd.-wsch. pokoje mieszkalne.

Dwór zbudowany z drewna w konstrukcji wieńcowej, część ścian działowych murowana; wtórnie częściowo obmurowany cegłą i otynkowany. Korpus główny nakryty dachem dwuspadowym, przybudówki pod daszkami pulpitowymi; więźba dachowa krokwiowo-płatwiowa. Dachy pokryte blachą i częściowo eternitem, szczyty szalowane pionowo deskami. Elewacja frontowa symetryczna, z silnie zaakcentowaną osią środkową, na której umieszczony szeroki, przeszklony ganek, a powyżej wielokondygnacyjny drewniany szczyt, stanowiący główny element dekoracyjny fasady. Szczyt skonstruowany z filarków i gzymsów wyznaczających prostokątne pola. W polu środkowym dolnej kondygnacji  okno zamknięte półkoliście, w górnej – okulus; całość zwieńczona ostrosłupowym daszkiem z iglicą.

Naroża elewacji ujęte szerokimi lizenami, naroża przybudówki bocznej boniowane. Otwory okienne prostokątne, pierwotnie zapewne ujęte opaskami, obecnie jedynie przy dwóch oknach elewacji tylnej zachowane drewniane obramienia imitujące klińce i ciosy kamienne.

Wewnątrz częściowo zachowany pierwotny wystrój i wyposażenie: dekoracje sztukatorskie i sufitów i ścian, kasetonowe stropy oraz kominek i piec o barokowo-rokokowej dekoracji.

 

Zabytek niedostępny.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 09-11-2020 r.

Rodzaj: dwór

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.2710, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.337625