Reprezentatywny przykład charakterystycznych dla lat 50. i 60. XX w. eksperymentów inżynieryjnych i tendencji związanych z powojennym konstruktywizmem i ekspresjonizmem w architekturze, stanowiący zarazem na tle tego typu obiektów (przede wszystkim sportowych) w skali kraju indywidualną i w dużej mierze nowatorską realizację, świadczącą o potencjale jego projektantów oraz możliwościach inwestycyjnych w warunkach PRL. Jeden z symboli Parku Śląskiego.

Historia

Powstanie hali w 1968 r. wyznaczało kolejny etap długofalowego procesu inwestycyjnego, związanego z tworzeniem infrastruktury ówczesnego Wojewódzkiego Parku Kultury i Rozrywki w Chorzowie. Hala ulokowana została w sektorze Międzynarodowej Wystawy Ogrodniczej, wyznaczonym w pd.-zach. części WPKiW. Koncepcja zagospodarowania terenów wystawowych do czasu ich organizacji ulegała przeobrażeniom, na co wskazuje analiza projektów z lat 50 i 60. Ostatecznie na terenie strefy wzniesiono halę wystawową projektu Jerzego Gottfrieda i Włodzimierza Feiferka, ponadto awangardową szklarnię wieżową autorstwa Othmara Ruthnera oraz kompleks szklarni, a w pn.-wsch. części terenu urządzono rosarium wg projektu prof. Władysława Niemirskiego.

Koncepcja hali projektu J. Gottfrieda i W. Feiferka nie powstała, jak przypuszcza się powszechnie, z myślą o przeznaczeniu na chorzowską halę. Związani z „Miastoprojektem Katowice” autorzy opracowali początkowo projekt obiektu widowiskowo-sportowego dla Jastrzębia Zdroju. Szereg czynników, w tym zapewne szerokie możliwości kształtowania formy wnętrza dzięki zastosowaniu konstrukcji „dachu wiszącego samosprężonego”, dostosowanie konstrukcji nośnej do lokalizacji na terenach narażonych na wpływ eksploatacji górniczej, efektowność formy, jak i kwestie optymalnej wydajności konstrukcji, wpłynął na decyzję o ponownym wykorzystaniu projektu jastrzębskiej hali dla inwestycji w WPKiW. Pomysł zrealizowanych w Chorzowie i Jastrzębiu hal opierał się na zastosowaniu rozwijanych i popularnych w architekturze obiektów sportowych lat 60. dachów wiszących, powstałych w oparciu o konstrukcję siatki linowej złożonej z napiętych cięgien nośnych i poprzecznych. Realizacja ta wpisała się w długi ciąg poszukiwań i eksperymentów, rozwijanych na gruncie światowym i krajowym, ukierunkowanych na poszukiwanie nowatorskich, ekspresyjnych, a zarazem optymalnych form strukturalnych, stworzonych przy zastosowaniu najnowszych systemów konstrukcyjnych i racjonalnym wykorzystaniu materiału. W przypadku hali chorzowskiej idea przekrycia kolistego wnętrza polegała na rozpięciu dachu namiotowego na osiowo rozmieszczonej konstrukcji nośnej w formie stężonych łuków parabolicznych oraz na obrzeżnych łukach wsporczych. Tego typu eksperymenty z paraboliczną konstrukcją dachu podtrzymywanego przez stalowe liny nie były całkiem nowatorskie, jednak w hali chorzowskiej wykorzystano unikatową, stalową konstrukcję nośną w formie kozła wsporczego, opatentowaną przez pomysłodawców. 

W 1982 r. hala uległa częściowemu zniszczeniu wskutek pożaru. Proces jej odbudowy połączony z jednoczesną modernizacją, wynikającą z bieżących potrzeb funkcjonalnych, trwał aż do późnych lat 80., ponownie wg koncepcji J. Gottfrieda, przy współpracy z J. Markiewiczem i A. Wanatowiczem. W trakcie pożaru nie została uszkodzona zasadnicza konstrukcja nośna oraz konstrukcja samonośnych ścian zewnętrznych, stąd realizowane wówczas działania związane były z zasadniczym odtworzeniem struktury hali wg rozwiązań z lat 60. Zrekonstruowano wówczas m.in. formę dachu wiszącego samosprężonego przy zmianie rodzaju pokrycia na płyty „sandwich”. Z przyczyn praktycznych zlikwidowano pierwotny pas przeszklenia w dachu, zastąpiony rodzajem lukarn. Przypuszczalnie z tych samych powodów dokonano znaczącego przesłonięcia przeszklonych dotąd zewnętrznych ścian osłonowych. Kolejną istotną modyfikacją było zrealizowane w drugiej połowie lat 80. przekształcenie obu partii wejściowych do hali, polegające na przesłonięciu parabolicznych dachów stalowych parami flankujących wejścia pomieszczeń na szatnie i funkcje biurowe. 

Opis

Hala zlokalizowana jest w pd.-zach. części Parku Śląskiego, na terenie d. sektora Międzynarodowej Wystawy Ogrodniczej. Obiekt zwrócony jest frontem ku Promenadzie gen. J. Ziętka oraz kanałowi parkowemu. Hala, wzniesiona zasadniczo na planie elipsy zbliżonej do koła, rozlokowana jest na osi pn. wsch. – pd. zach. Składa się z właściwej, dominującej części ekspozycyjnej oraz dwóch dobudowanych wtórnie partii wejściowych („rogali”) flankujących wejścia od pd. i pn., założonych na planie odchylonych półksiężyców. 

Struktura budynku składa się z konstrukcji nośnej złożonej z kozła wsporczego i dwóch łuków obrzeżnych, rozpiętego na nich dachu wiszącego samosprężonego oraz ścian osłonowych. Całość konstrukcji nośnej osadzona jest w dwóch blokach fundamentowych, zlokalizowanych w rejonie wejść, tj. od strony pn.-wsch. oraz pd.-zach. Nośne kozły wsporcze to dwa stalowe, trójprzegubowe łuki, symetrycznie rozchylone i stężone stalowymi kratownicami oraz krzyżulcami, przenoszące obciążenia na bloki fundamentowe. Konstrukcja rozpiętego na koźle dachu jest integralnie związana z dwoma stalowymi, dwuprzegubowymi łukami obrzeżnymi, osadzonymi w fundamentach kozła wsporczego i nachylonymi do poziomu pod kątem 22˚. Łuki te pełnią zarazem rolę wsporczą i napinającą cięgnową siatkę połaci dachowych. Rozpięte po obu stronach łuków nośnych połacie mają charakter siatki układającej się w krzywą paraboliczną, zbudowanej ze stalowych cięgien podłużnych i poprzecznych. Partie poniżej podwieszonych łuków obrzeżnych zabudowane zostały zewnętrznymi, samonośnymi ścianami osłonowymi. Dobudowane w 2 poł. l. 80. „rogale” rozmieszczono symetrycznie w parach w ten sposób, że skierowane dłuższymi, półokrągłymi stronami równolegle do osi podłużnej budynku, zaakcentowały otwierającą się obustronnie na zewnętrz oś wejściową. „Rogale” zasadniczo rozwiązano w sposób analogiczny, jako niewielkie, jednokondygnacyjne obiekty obniżające się w kierunku styku z bryłą hali. Każdy z nich przekryto stalowym dachem wiszącym o przekroju nieregularnej, nachylonej niecki. 

Obiekt dostępny.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 22-01-2018 r.