Równocześnie jest jedynym tego typu obiektem, wybudowanym na ziemiach polskich w dwudziestoleciu międzywojennym. Obecnie stanowi przykład osiągnięć tzw. polskiej szkoły fortyfikacji. 

Historia

Decyzja o budowie fortyfikacji w rejonie Katowic i Chorzowa została podjęta w latach 20. XX w. przez marszałka Józefa Piłsudskiego. Budowa pierwszych schronów nastąpiła w 1933 r., po dojściu Hitlera do władzy, w związku z zagrożeniem atakiem armii niemieckiej. Schron dowodzenia został wybudowany w latach 1937-1938 jako siedziba sztabu pułku fortecznego. W sierpniu 1939 r. w obiekcie znajdowało się stanowisko dowodzenia pułkownika Wacława Klaczyńskiego. Szefem sztabu był major Adam Szydłowski. W pobliżu usytuowano stanowisko polowe, na którym stacjonowała kompania ochrony sztabu, kompania łączności oraz kompania gospodarcza. W pierwszych dnia wojny w pobliży obiektu przeprowadzono próbę bombardowania. 2 września, na rozkaz dowódcy Armii Kraków, schron został opuszczony. W czasach okupacji wykorzystywany był przez mieszkających w pobliżu dygnitarzy i urzędników niemieckich jako miejsce kryjówki przeciwlotniczej. W latach 50. XX w. przeprowadzono prace remontowe związane z adaptacją obiektu na miejsce ochrony przed atakiem z użyciem broni masowego rażenia. Dobudowano wówczas podłużny korytarz wejściowy, tzw. poternę i zamontowano dodatkową parę drzwi. Bryła obiektu została w całości zasypana ziemią. W latach 90. XX w. zasypano także wejście do poterny. W 2009 r. przystąpiono do prac remontowych, które ostatecznie zostały zakończone w grudniu 2012 r. Przeprowadzone prace obejmowały m.in. odsłonięcie części schronu wraz z poterną oraz plantowanie terenu. Obecnie obiekt pełni funkcję izby muzealnej.

Opis

Schron dowodzenia znajduje się na terenie Parku Redena w Chorzowie, zwanego także Parkiem na Górze Wyzwolenia. Obiekt został usytuowany po wsch. stronie umocnień Obszaru Warownego Śląsk, mniej więcej w połowie przebiegu linii fortyfikacji wytyczonej pomiędzy Ożarowicami (położonymi na pn.) a miejscowością Wyry (położoną na pd.) Poprzez zachowanie odpowiedniej odległości od pozostałych elementów obrony, schron nie był narażony na ostrzał ciężkiej artylerii. Równocześnie zlokalizowana w pobliżu szosa prowadząca do Katowic zapewniała dogodny dojazd. 

Schron wybudowano na planie zbliżonym kształtem do prostokąta, z wysuniętą częścią ściany pd.-wsch. jako obiekt dwukondygnacyjny, nakryty płaskim stropem. Strop oraz ściany zewnętrzne od strony pn.-wsch., pd.-zach. i pn.-zach. są przysypane ziemią. Ściana od strony pd.-wsch. jest odsłonięta. Narożniki ścian i stropu są zaokrąglone. Płyta stropu została nadwieszona nad fragmentem ściany pd.-wsch. stanowiąc dodatkową osłonę dla otworów wejściowych. W środkowej części ściany znajduje się zewnętrzny korytarz prowadzący w kierunku wejścia. Obiekt wzniesiono w klasie odporności na ostrzał „D”, w konstrukcji żelbetowej, typowej dla fortyfikacji polskich. Strop nad kondygnacją górną wsparto na profilach stalowych oraz zabezpieczono pasami z blachy stalowej. Ściany narażone na ostrzał oraz strop na kondygnacji dolnej wzmocniono stalową siatką przeciwodpryskową. W ścianie pd.-wsch., po pd. stronie zewnętrznego korytarza zlokalizowany jest otwór wyjścia zapasowego. Kolejny otwór został umieszczony wewnątrz poterny, po drugiej stronie wejścia głównego. Trzecie wyjście zapasowe znajduje się w środkowej części ściany pn.-zach. Ze względu na lokalizację otworu wyjściowego w nasypie ziemnym, zostało ono osłonięte ścianami oporowymi. Wyjścia zapasowe pełniły także funkcję otworów technicznych. Dodatkowo wyjścia w ścianie pd.-wsch. zostały wyposażone w otwory obserwacyjno-strzelnicze. 

Wewnątrz na obu kondygnacjach znajdują się pomieszczenia pełniące historycznie funkcje techniczne i sztabowe. W pobliżu wejścia wydzielono śluzę przeciwgazową. Na kondygnacji górnej znajdują się pomieszczenia dawnej izby oficerskiej, izby dowódcy sztabu, komory urządzeń filtrowentylacyjnych i maszynowni. W największym pomieszczeniu, wyposażonym w wyjście zapasowe, urządzono pokój operacyjny. Na kondygnacji dolnej znajduje się dawna izba łączności oraz pomieszczenia mieszkalne załogi. Komunikacja pionowa odbywa się klatką schodową. W wybranych pomieszczeniach położono posadzkę z terrakoty. Obiekt został wyposażony w oświetlenie elektryczne, wentylację mechaniczną oraz nowoczesną instalację filtrowentylacyjną. Łączność zewnętrzna odbywała się za pośrednictwem sieci telefonicznej. Obecnie wiele elementów wyposażenia wnętrza zostało odtworzonych. Wewnątrz, w obrębie dobudowanego korytarza widoczne są ślady oryginalnego farbomaskowania. Opiekę nad obiektem sprawuje stowarzyszenie Pro Fortalicium. 

Oprac. Ewa Waryś, PT NID w Katowicach, 12.02.2021 r.