Był on kilkakrotnie niszczony przez pożary oraz działania wojenne i za każdym razem odbudowywany. Wskutek niewłaściwej restauracji i rozbudowy pozbawiony w znacznej mierze charakteru stylowego. Obecnie zaledwie część budowli zachowała swój oryginalny, gotycki charakter.

Historia

Wieś położona przy historycznej przeprawie przez Wisłę. W średniowieczu własność biskupów krakowskich. W dokumencie z 1245 r. wieś występuje pod nazwą Laurinceviz, w 1281 r. już jako Wawrzynczicze. Założycielem Wawrzeńczyc zapewne był jakiś Wawrzyniec. Przed 1149 dziedzic Andrzej (możnowładca na dworze Bolesława Krzywoustego) darował wieś benedyktynom we Wrocławiu, a następnie przeszła na własność księży Norbertanów klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu. Parafia została urządzona prawdopodobnie w XII w. Pierwotnie musiał tu istnieć kościół drewniany. Pierwszy murowany kościół powstał natomiast z fundacji Iwo Odrowąża w 1223 r. Wg kronik parafialnych w 1245 r. biskup Prandota gościł w Wawrzeńczycach arcybiskupa gnieźnieńskiego. W latach 1306-1308 Wawrzeńczyce były bazą wojsk biskupa Muskaty i wójta Alberta w okresie wojny o tron krakowski Władysława Łokietka. Biskup pali okoliczne kościoły wierne Łokietkowi. Kolejny pożar kościoła kroniki odnotowują pod datą 8.04.1676 r. W tym samym roku od strony południowej wzniesiono prostokątną kaplicę barokową (obecnie nie istniejącą). 

W 1783 roku Wawrzeńczyce były nadal w posiadaniu biskupa krakowskiego. Proboszczem Wawrzeńczyc zawsze był każdorazowo biskup sufraganii krakowskiej. Wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z lat 80. XIX w. przy kościele działa szkoła parafialna oraz przytułek dla starców. Obecny kościół z zachowanymi partiami gotyckimi z XV w. z wykorzystaniem części starszych został rozbudowany na przełomie XVII/XVIII w. W wyniku kolejnych pożarów, a także niewłaściwej restauracji i rozbudowy częściowo utracił pierwotne cechy stylistyczne. Gotyckie szczyty elewacji zach. i wsch. zostały odbudowane w 1917 r. W latach międzywojennych 1919-32 od strony pd. w miejscu wcześniejszej barokowej, prostokątnej kaplicy dobudowano półokrągłą kaplicę Matki Boskiej Bolesnej wg proj. Bogdana Tretera. Polichromie w nawie głównej autorstwa J. Taranczewskiego, w prezbiterium Z. Gedliczki. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż na kształt artystyczny kościoła mieli wpływ miejscowi artyści i rzemieślnicy. Wykonana z lipowego drewna "Pieta", stanowiąca centralny punkt ołtarza Matki Bożej Bolesnej, została wykonana przez Jakuba Adamka, dwa boczne wyrzeźbione w białym kamieniu ołtarze zostały wykonane w latach 1946-47 przez miejscowego kamieniarza Franciszka Łuczywo, zaś figurę Jezusa Ukrzyżowanego na wschodniej ścianie kościoła wykonał Antoni Komenda z Igołomi.

Opis

Budynek kościoła usytuowany po wsch. stronie drogi lokalnej na trasie Kraków-Sandomierz, w centrum wsi, pomiędzy zabudową jednorodzinną. Otoczenie kościoła na niewielkim wzniesieniu, ogrodzone, wejście przez kamienną, neogotycką bramę.

Dzwonnica usytuowana w obrębie ogrodzenia po wsch. stronie kościoła na terenie dawnego cmentarza przykościelnego. Kościół orientowany, prezbiterium i nawa główna na rzucie prostokąta z dobudowaną prostokątną nową od strony pn. i półokrągłą kaplicą od strony pd. Korpus jednonawowy, z prostokątnym, nieco węższym prezbiterium. Prezbiterium dwuprzęsłowe, nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym, oddzielone od nawy ścianą tarczową z ostrołukową arkadą tęczową. Od strony pn. wzdłuż prezbiterium prostokąta zakrystia, skarbczyk i prostokątna kaplica, pełniąca jednocześnie funkcję nawy bocznej z kwadratową kruchtą. Od strony pd. dobudowana półokrągła kaplica z obejściem. Kaplica nakryta kopułą z lunetami i latarnią. Kopuła wsparta na filarach podtrzymujących arkady. Nawa główna prostokątna z niewielkim przedsionkiem, nakryta sufitem. Nad korpusem nawowym barokowa wieżyczka na sygnaturkę. Wejście na chór poprzez kruchtę pn.

Bryła malownicza, rozczłonkowana, o zróżnicowanej wysokości i formie poszczególnych części, dodatkowo urozmaicona uskokowym oszkarpowaniem prezbiterium i narożników masywu zachodniego. Elewacje zróżnicowane pod względem formy i użytego materiału, tynkowane z wyjątkiem ściany wsch. prezbiterium –ceglanej,zwieńczonej trójkątnym strzelistym szczytem z narożnikami wzmocnionymi szkarpami. W osi pn. widoczna elewacja wsch. zakrystii z pojedynczym otworem okiennym, zamkniętym łukiem. W szczycie zakrystii okrągły otwór okienny. Elewacja zach. o analogicznym kształcie, tynkowana trójosiowa.

W osi środkowej kamienny, ostrołukowy portal. W osiach bocznych gotyckie niewielkie okienka. W narożnikach wykonane w tynku lizeny oraz szkarpy. Nad szkarpami proste sterczyny. Elewacja pn., z dobudowaną na całej długości zakrystią i prostokątną kaplicą. W zakrystii pojedyncze kamienne, gotyckie okno zwieńczone ostrym łukiem. Elewacja kaplicy 4-osiowa w pierwszej osi od zach. kamienny portal z czerwonego porfiru. W kluczu tarcza herbowa. Elewacja pd. tynkowana w części prezbiterium dwuosiowa. Osie podkreślone szkarpami. w osiach ostrołukowe otwory okienne. W miejscu połączenia prezbiterium z korpusem nawowym niewielka prostokątna kruchta. Do korpusu dobudowano okrągła kaplica. Elewacje kaplicy tynkowane, osie podkreślone lizenami zróżnicowanymi kolorystycznie. Okna zamknięte półkoliście. W kopule symetrycznie rozstawione lukarny z eliptycznymi otworami okiennymi.

Całość dostępna od zewnątrz, wnętrze kościoła dostępne w czasie nabożeństw. Msze św. w niedzielę: 7.30, 11.00, 15.00 (podczas wakacji nie odprawia się mszy o godz. 15.00).

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 04-2020 r.