To w latach 1901-1902 miał miejsce strajk uczennic i uczniów przeciw germanizacji szkół, głównie przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim. Od lat 60. XX wieku w budynku mieści się Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich.

Historia

Września to miasto powiatowe położone 50 km na wschód od Poznania, nad rzeką Wrześnicą. Lokowane jako miasto prywatne w 1357 r. przy szlaku z Kalisza do Gniezna oraz z Poznania i Łęczycy. W wyniku II rozbioru Polski w 1793 r. miasto znalazło na terenie Prus. W l. 1807-1815 znajdowało się w obrębie Księstwa Warszawskiego. W czasie Wiosny Ludów w 1848 r. mieścił się we Wrześni obóz powstańców wielkopolskich. Września stała się symbolem oporu przeciw germanizacji. Strajk dzieci we Wrześni rozpoczął się 20 maja 1901 r., po tym jak niemiecki nauczyciel wymierzył karę cielesną dzieciom, które odmówiły odpowiadania w jęz. niemieckim na lekcji religii. W tym miejscu należy dodać, że w 1887 r. usunięto naukę języka polskiego z programu szkół ludowych. Po głośnym procesie wielu rodziców zostało skazanych na kary więzienia, a dzieciom przedłużono obowiązek szkolny. Strajki odbywały się także w innych szkołach zaboru pruskiego. W 1906 r. strajk przybrał nawet formę strajku powszechnego. W szczytowym momencie w strajku uczestniczyło ok. 75 tysięcy dzieci. Strajki odbiły się głośnym echem na terenie innych zaborów. Przeciw germanizacji dzieci protestowali m. in. Maria Konopnicka i Henryk Sienkiewicz.

Parterowy budynek szkoły wzniesiono w 1790 r. W końcu XVIII w. obiekt został oddany szkole elementarnej, która funkcjonowała we Wrześni już od 1520 roku. W latach 1837 i 1840 szkoła uległa rozbudowie. Nadbudowane zostało piętro oraz skrzydło boczne. Po upadku powstań narodowych piwnice szkoły służyły za tymczasowy areszt. Po strajkach szkolnych budynek szkoły elementarnej sprzedano prywatnym właścicielom. Szkoła została przeniesiona do nowego gmachu (ob. mieści się w nim Szkoła Podstawowa Nr 1). W okresie międzywojennym pojawiły się starania o zorganizowanie muzeum upamiętniającego strajki szkolne. Pierwsze działania podjęte już w 20 rocznicę Strajku Dzieci Wrzesińskich nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Działania rozpoczęto od gromadzenia różnego rodzaju pamiątek. Podstawowym problemem było odzyskanie budynku szkoły, który od 1903 roku był w rękach prywatnych. Dalsze konkretne działania przeprowadzono dopiero 15 lat później, gdy próbowano odkupić budynek Katolickiej Szkoły Ludowej od Niemca Perqmana. Zbiory gromadzono w ratuszu, a na urządzanie muzeum magistrat przeznaczał począwszy od 1937 roku konkretne kwoty. Zgromadzone zbiory, zwłaszcza te dotyczące Strajku i Wiosny Ludów zostały zniszczone przez Niemców we wrześniu 1939 r. W 1951 r. w czasie obchodów 50-lecia Strajku ufundowano nową tablicę w miejscu tej zniszczonej z 1926 roku. W wyremontowanej szkole mieścił się internat Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Po dalszych latach starań udało się zrealizować cel jakim było powołanie Muzeum w historycznym gmachu szkolnym. Znaczne zasługi na tym polu położyło powstałe w 1957 r. Koło Polskiego Towarzystwa Historycznego, które gromadziło pamiątki dotyczące regionu wrzesińskiego w Izbie Muzealnej. Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich uroczyście zostało otwarte 29 maja 1966 roku. Jego pierwszym kustoszem został Antoni Ciszak. W latach 1984-1989 budynek wyremontowano i rozbudowano. Muzeum bowiem współdzieli pomieszczenia z biblioteką. W ostatnich latach budynek muzeum poddany został rewitalizacji.

Opis

Budynek dawnej szkoły usytuowany jest na narożniku ul. Dzieci Wrzesińskich i ks. Laskowskiego. Frontem zwrócony na pierwszą ulicę. Do głównej bryły przylega skrzydło boczne skierowane na ul. ks. Laskowskiego. Budynek posiada obecnie rzut zbliżony do litery „L”. Dwukondygnacyjny obiekt jest częściowo podpiwniczony i posiada użytkowe poddasze. Budynek główny wieńczy dwuspadowy dach z pokryciem z dachówki karpiówki podwójnie w koronkę. Przybudówkę wieńczy dach pulpitowy pokryty papą na deskach. Obie części budynku są murowane z cegły o obustronnie tynkowanych elewacjach. Elewacje budynku artykułowane są prostymi gzymsami. Okna i drzwi o formie stojących prostokątów zostały ujęte prostymi profilowanymi opaskami z tynku. Elewacja frontowa 8-osiowa z drzwiami na osi środkowej. Pierwotnie budynek by 7-osiowy. Po dostawieniu skrzydła bocznego powiększył się o 1 oś. Budynek w tym miejscu zwieńczony został prostą attyką. Od frontu znajduje się tablica upamiętniająca strajk dzieci. Od strony ul. ks. Laskowskiego umieszczono tablicę upamiętniającą duchowego przywódcę strajku szkolnego. Budynek główny o układzie 2,5 traktowym z korytarzem i klatką schodową o dwubiegowych schodach. Po obu stronach znajdowały się po dwa pomieszczenia klasowe. Część dobudowana o układzie jednotraktowym.

W jednym z pomieszczeń odtworzono wyposażenie klasy szkolnej z pocz. XX w. Muzeum prezentuje pamiątki związane ze strajkiem dzieci w 1901 r., powstań – Wiosny Ludów (1848) i powstania wielkopolskiego (1918/1919) oraz zabytki archeologiczne dotyczące historii Wrześni i okolic.

Zabytek dostępny z zewnątrz i w godzinach pracy muzeum.

opr. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 28-07-2023 r.

Bibliografia

• Ziemia Wrzesińska, red. Janusz Deresiewicz, Września 1978;
• Bachorz H.,W III Rzeczypospolitej [w:] „Września. Historia miasta, praca zbiorowa”, red. Marian Torzewski, Września 2006;
• Orędownik Wrzesiński, nr 64, z. 13 z 13.08.1921; nr 75, z. 75 z 23.10.1921; nr 39 z 2.04.1938; nr 85 z 14.07.1938;   
• Długosz U., Działalność oświatowa Muzeum Regionalnego im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni, Poznań 1998;
• Jodłowski K., Września. Studium historyczno-urbanistyczne, Września-Poznań 2004-2005.