Historia

Kościół staroluterański, obecnie polskokatolicki pw. Zesłania Ducha Świętego, wybudowany został w latach 1847-48. Gmina staroluterańska w Wałbrzychu istniała już w 1831 roku. Początkowo nabożeństwa odbywały się w wynajętych pomieszczeniach. W 1847 r. w święto Zesłania Ducha Świętego zdecydowano o budowie kościoła i szkoły. Szkołę otwarto 1 lipca, a 12 września rozpoczęto budowę świątyni. Uroczyste poświęcenie kościoła nastąpiło 4 czerwca 1848 roku. Po 1945 r. budowla została przekazana wspólnocie kościoła polskokatolickiego. Przed 1945 r., zapewne w latach 20. lub 30. XX w. nastąpiła zmiana kompozycji fasady. Pierwotnie ponad wejściem głównym – w układzie triforyjnym znajdowało się okno oraz po bokach blendy osadzone na gzymsie obiegającym budowlę – pozostawiono okno, ujęte w dwie profilowane opaski (zewnętrzna spięta kluczem), zlikwidowano blendy oraz gzyms w tej elewacji. W 1979 r. kościół został mocno zniszczony podczas powodzi (w jej wyniku nastąpiło podniesienie poziomu gruntu wokół kościoła); po powodzi prowadzone były prace budowlane – podniesiono posadzkę, skrócono drzwi, wybudowano schody przy wejściach w celu zniwelowania różnic poziomów. Architektura kościoła utrzymana w formach stylowych neorenesansu. 

Opis

Kościół staroluterański, obecnie polskokatolicki pw. Zesłania Ducha Świętego – to budowla wolnostojąca, nieorientowana, usytuowana na terenie śródmieścia, u zbiegu ulic Garbarskiej i A. Mickiewicza, w sąsiedztwie domu parafialnego i budynku dawnej szkoły staroluterańskiej; Budowla wzniesiona została na rzucie prostokąta, nakryta dachem dwuspadowym z sygnaturką ponad częścią północną. 

Elewacja południowa – fasada jednoosiowa, z głównym wejściem do kościoła, elewacje dluższe pięcioosiowe, dwustrefowe, artykułowane wysokimi, zamkniętymi półkoliście oknami w górnym poziomie i niższymi, prostokątnymi oknami w poziomie dolnym. Zachowany wykonany w tynku detal architektoniczny w postaci narożnych lizen w elewacjach południowej i północnej, konsolkowy gzyms wieńczący; gzymsy podokienne orazprofilowane opaski okienne. 

Wnętrze kościoła jest jednoprzestrzenne, salowe, z prostokątną nawą i dwiema kondygnacjami wspartych na kwadratowych filarach empor oraz jednokondygnacyjną emporą organową, z węższym i niższym prezbiterium, ponad którym przeszklona empora. 

Wyposażenie kościoła stanowią m.in.: balustrady empor z malarską dekoracją patronową, prospekt organowy oraz ołtarz z pocz. XX w. z obrazem przedstawiającym Modlitwę w Ogrójcu pochodzącym z kościoła w Boguszowie. 

Zabytek dostępny. 

Oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 30.11.2018 r.