Były to obiekty sakralne wznoszone w oparciu o typowe, liczne projekty urzędowe, różniące się między sobą szczegółami nadającymi świątyniom indywidualny rys.

Historia obiektu

Pierwsza cerkiew w Płonnej była drewniana, usytuowana w innej części miejscowości i – wg tradycji - została spalona w trakcie najazdu tatarskiego w 1624 r. Na jej miejscu zbudowano kaplicę, w której odprawiano nabożeństwa do czasu budowy obecnej cerkwi. Kaplica ta – obecnie nieistniejąca – zaznaczona została na mapie katastralnej z 1852 r.

Cerkiew pw. Opieki Matki Bożej w Płonnej, której pozostałości zachowały się do dziś, zbudowana została w 1790 r. w pobliżu zabudowań dworskich (obecnie również zachowanych szczątkowo). Fundatorem cerkwi była rodzina Truskolaskich – ówczesnych właścicieli wsi. Cerkiew została wyremontowana w okresie pomiędzy 1810 a 1823 rokiem. Zapewne w 2. połowie XIX w. do cerkwi dobudowano od północy murowaną zakrystię. Cerkiew remontowano w 1927 r.

Miejscowość Płonna była miejscem walk w okresie 2. wojny światowej. Latem 1944 r. w wyniku działań zbrojnych spłonęła m.in. greckokatolicka plebania, usytuowana w niedalekim sąsiedztwie cerkwi. W 1944 r. w cerkwi, dworze i szkole Niemcy utworzyli szpital polowy. W Płonnej miały też miejsce walki Ukraińskiej Powstańczej Armii. Dwór i wszystkie zabudowania zostały w 1946 r. spalone przez UPA. Brak jest informacji czy i w jakim stopniu w tym czasie ucierpiała cerkiew. W końcu 1944 r. komunistyczne władze przystąpiły do realizacji planu wysiedlania miejscowej ludności na terytorium radzieckiej Ukrainy. W wyniku działań wojska, napadów band rabunkowych oraz egzekucji upowskich zginęło wielu mieszkańców Płonnej. W obawie o życie, w 1946 r. kolejna grupa mieszkańców zdecydowała się na przesiedlenie do ZSRR. Zniszczono i spalono także dużą część wsi. Kres Płonnej nastąpił w końcu kwietnia 1947 r., kiedy to w ramach Akcji „Wisła” wywieziono pozostałych mieszkańców na ziemie północnej Polski.

Od 1947 r., kiedy mieszkańcy wsi zostali wysiedleni i deportowani w ramach akcji „Wisła”,  cerkiew przez kilka lat pozostawała nieużytkowana. Nie jest znany ówczesny stan zachowania i stan techniczny obiektu. W 1953 r. świątynia zamieniona została na magazyn PGR (prawdopodobnie budynek użytkowany był również jako obora). W związku ze zmianą funkcji dokonano przebudowy i przekształcenia budynku – obniżono wysokość ścian obwodowych cerkwi oraz zbudowano nowy dwuspadowy, kryty papą dach. Zmieniono także wielkość i formę otworów okiennych i drzwiowych. Główne wejście do dawnej cerkwi przekształcono w celu dostosowania do funkcji magazynowych. Wnętrze budynku podzielono na dwie kondygnacje. Po likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych budynek dawnej cerkwi pozostawał nieużytkowany, a jego stan ulegał stopniowej degradacji.

Obecnie właścicielem zespołu cerkiewnego jest Parafia Greckokatolicka w Komańczy. W latach 2009-2010 r. Stowarzyszenie Dziedzictwo Mniejszości Karpackich przystąpiło do prac przy zrujnowanej cerkwi – wykonano prace porządkowe, remont ściany frontowej, oraz odkrzaczenie otoczenia i murów obiektu. Na ścianach zewnętrznych zamontowano ekspozycję fotografii.

Opis

Ruiny cerkwi zlokalizowane są w środkowej części dawnej wsi; położone ok. 50 m na południe od obecnej drogi nr 889 Bukowsko – Komańcza, na wschód od pozostałości dawnego zespołu dworsko-parkowego.

Cerkiew jest orientowana. Pozostałości świątyni, zachowane w formie ścian obwodowych, zbudowane są z kamienia i cegły. Nadproża okien betonowe – wtórne.

Świątynia jest jednonawowa, wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, z nieznacznie węższym od nawy, półkoliście zamkniętym prezbiterium. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia na planie prostokąta zamkniętego od północy trójbocznie. Mury ruin cerkwi są zdecydowanie niższe od ich pierwotnej wysokości. Elewacje są obecnie nieotynkowane, rozczłonkowane lizenami. Pośrodku elewacji frontowej znajduje się otwór drzwiowy zamknięty półkoliście, powyżej niego zamurowany wtórnie otwór okienny. W elewacji bocznej, południowej cztery prostokątne otwory okienne (pierwotnie większe i zamknięte półkoliście). Elewacja północna przepruta jest trzema prostokątnymi otworami okiennymi oraz dużym wtórnym otworem drzwiowym (zabezpieczonym pustakami). Pośrodku półkolistej ściany prezbiterium znajduje się duży otwór okienny. W zakrystii występuje jeden otwór okienny w ścianie wschodniej i jeden w ścianie północnej – oba prostokątne, zamknięte półkoliście, a w ścianie zachodniej otwór drzwiowy – także zamknięty półkoliście. Dawna świątynia pozbawiona jest obecnie zadaszenia.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek dostępny z zewnątrz.

 Autor noty: Anna Fortuna-Marek, OT NID w Rzeszowie, 18-07-2024 r.