XIX w. Świątynia powstała w miejscu kościoła drewnianego z 1660 roku. Otoczony cmentarzem i murem oporowym posadowiony na krawędzi Wału Żerkowskiego dominuje nad doliną Lutyni. Razem z późnoklasycystyczną plebanią tworzą otwarcie widokowe w kierunku zespołu pałacowo-parkowo-folwarcznego w Śmiełowie.

Historia

Wieś Brzóstków początkami sięga średniowiecza. W XIII-XIV wieku stanowiła własność Zarembów, którzy przyjmują nazwisko Brzostkowscy. W 1505 roku wieś przechodzi w na własność Stanisława Konarskiego. W następnych dziesięcioleciach była własnością rodziny Domiechowskich, Potarzyckich oraz Ponińskich herbu Łodzia. Antoni Poniński, starosta kopanicki pochowany został na miejscowym cmentarzu. Po nim dobra w Brzóstkowie przejął Antoni Czarnecki, krajczy koronny, fundator obecnego kościoła. Około 1880 roku dziedzicem był A. Grabski, a w latach 90. XIX wieku Maks Engelhardt. W pocz. XX wieku Brzóstków przejęli Hebanowscy i byli w jego posiadaniu do wybuchu II wojny światowej. 

Pierwsze wzmianki o parafii pochodzą z 1419 roku. Pierwotny kościół z fundacji Brzostkowskich był drewniany i nosił wezwanie św. Jana Chrzciciela i św. Doroty. Pierwszy kościół uległ spaleniu, a kolejny również drewniany został wyświęcony w 1660 roku przez Wojciecha Tolibowskiego biskupa poznańskiego. Obecny murowany kościół wzniesiono w latach 1839-40 w miejscu drewnianej świątyni. 

Obecny kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela został zbudowany z fundacji Antoniego Czarneckiego, krajczego koronnego, być może według projektu poznańskiego architekta Hoffmana (jego nazwisko wymienia się w związku z postawieniem plebanii i budynków gospodarczych). Kościół stoi na stoku, wcale nie w najwyższym miejscu wzniesienia, mimo to góruje nad okolicą. Nic więc dziwnego, że 8 sierpnia 1913 roku uderzył weń piorun, powodując potężny pożar. Przy odbudowie, przeprowadzonej pod kierunkiem architekta Mariana Jerzego Andrzejewskiego (późniejszego profesora Politechniki Poznańskiej), zmieniono nieco jego wygląd zewnętrzny. Dla uzyskania miejsca pod świątynię, wyrównano płaszczyznę na stoku wzniesienia, a dla pokonania różnicy wysokości wybudowano ceglane mury oporowe. W narożnikach muru usytuowano kaplice grobowe. Jedna z nich, od północno zachodniej strony nie zachowała się do czasów dzisiejszych. 

Plebania powstała w 1836 roku, a więc wcześniej niż wybudowano murowany kościół. Późnoklasycystyczna plebania zachowała swoją formę do czasów obecnych. 

Opis

Brzóstków to wieś położna nad rzeką Lutynią, u podnóża Wzgórz Żerkowskich, 4 km na północ od siedziby gminy Żerkowa. Od stolicy powiatu Jarocina oddalona jest 14 km na północny-wschód. Kościół z plebanią pobudowano na stoku znacznego wzniesienia, po południowej stronie drogi relacji Lgów – Raszewy. Zespół umieszczono na prostokątnej działce, w której zachodniej części stoi kościół, a we wschodniej plebania z budynkami gospodarczymi i ogrodem. Obiekty tworzą oś widokową z położonym w dolinie zespołem pałacowo-parkowo-folwarcznym w Śmiełowie. Teren wokół kościoła okolony murem oporowym. Od zachodu do kościoła prowadzą monumentalne schody. Od wschodu przez furtkę prowadzi przejście do plebanii. 

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły, na kamiennej podmurówce, o ścianach na zewnątrz otynkowanych. Świątynia jednonawowa, nawiązująca do greckiej świątyni typu „prostylos”. Nawa prostokątna, pięcioprzęsłowa, z wydzielonym od wschodu węższym, zbliżonym do kwadratu prezbiterium ujętym symetrycznie rozplanowanymi zakrystią i pomieszczeniem gospodarczym. Od zachodu na przedłużeniu nawy znajduje się kolumnowy portyk kryjący przyziemie kwadratowej wieży z kruchtą. Bryła kościoła o formie prostopadłościennej, przekryta niskim dachem dwuspadowym pokrytym blachą. Od zachodu umieszczono kolumnowy portyk wspierający trójkątny tympanon. Druga kondygnacja wieży dominuje nad zachodnią partią korpusu. Wieża przekryta dachem tarasowym, zwieńczonym rodzajem tamburu z iglicą, kulą i krzyżem. Pierwotne zwieńczenie wieży miało formę półkoliście zwieńczonej glorietty wspartej na ośmiu kolumnach. Przy południowej elewacji znajduje się niska przybudówka mieszcząca wejście do krypty. Elewacje kościoła otynkowane, z wysokim, wydzielonym uskokiem, dwustrefowym cokołem. Ponad nim rytmicznie artykułowane pilastrami jońskimi i rodzajem półkoliście zamkniętych ślepych arkad, w zwieńczeniach których umieszczono półkoliste otwory okienne. Okna ujęte szerokimi, profilowanymi opaskami spiętymi kluczem o formie modylionu. Na kapitelach pilastrów wsparte masywne belkowanie z wydzieloną partią architrawu, gładkiego fryzu i gzymsu dekorowanego ząbkowaniem i kimationem jońskim. Pomiędzy pilastrami elewacje obiega gzyms kordonowy stanowiący jednocześnie podokienniki. Elewacje boczne pięcioosiowe, wschodnia trzyosiowa. Fasada z jońskim portykiem o ośmiu kolumnach. W jego wnętrzu ukryte przyziemie wieży. Bogato zdobiony portyk zwieńczony belkowaniem z napisem w partii fryzu: „Nieśmiertelnemu śmiertelny” oraz trójkątnym tympanonem. Górna partia wieży ujęta na narożach pilastrami kompozytowymi. Pod gzymsem kordonowym umieszczono płyciny z zegarem. Jasno pomalowany kościół jest widoczny z wielu miejsc tzw. Szwajcarii Żerkowskiej. 

Wnętrze kościoła jednoprzestrzenne, z węższym prezbiterium. Ściany nawy i prezbiterium z wyodrębnionym uskokiem cokołem, artykułowane wspartymi na profilowanych bazach pilastrami o marmoryzowanych trzonach i kapitelach korynckich. Pomiędzy nimi rodzaj arkad półkoliście zwieńczonych mieszczących otwory okienne. Na kapitelach wsparte bogate belkowanie z architrawem dekorowanym perełkowaniem i ornamentem akantowym, fryzem palmetowym, ząbkowaniem i kimationem jońskim oraz wyładowanym gzymsem. Belkowanie obiega całe wnętrze. Strop płaski z fasetą założony na jednym poziomie. Od zachodu na całej szerokości nawy znajduje się chór muzyczny wsparty na sześciu kolumnach toskańskich. Od północy nadwieszona stiukowa ambona. W zachodniej stronie nawy znajduje się okazały portal stiukowy. Detal wnętrza biały i marmoryzowany, dodatkowo podkreślony w części złoceniami. Wyposażenie kościoła w większości klasycystyczne, stiukowe z czasu budowy kościoła, jednorodne pod względem formy kolorystyki z wystrojem wnętrza. 

Budynek plebanii zbudowany na rzucie prostokąta, krótszymi bokami ustawiony na linii wschód-zachód z prostokątnym gankiem od frontu. Parterowy budynek częściowo podpiwniczony, zwieńczony dwuspadowym dachem. Elewacje gładko otynkowane, wzniesione na wysokim cokole, obłożonym łamanym kamieniem, artykułowane oknami i blendami zamkniętymi półkoliście. Nadokienniki o formie półkolistych, szerokich opasek. Elewacje zwieńczone prostym gzymsem podokapowym. Z wyposażenia plebanii zachowała się stolarka schodów wewnętrznych, część stolarki drzwiowej oraz dwa piece kaflowe.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej parafii.

Oprac.: Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 21-11-2017 r.