Obiekt został wkomponowany w malowniczy krajobraz wzgórz żerkowskich. Gotycki, obronny charakter otrzymał w wyniku przebudowy przed 1818 rokiem. Spichrz w Brzostkowie należy do najbardziej interesujących tego typu obiektów w Polsce.

Historia

Brzostków, wieś położona w gminie Żerków, w pow. jarocińskim. Od siedziby gminy oddalona ok. 3 km na północ. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1417 roku. W XIV i XV wieku należała do Brzostkowskich. Od 1626 r. do XVIII w. była własnością rodziny Domiechowskich. Ok. poł. XVIII w. przeszły w ręce rodziny Ponińskich herbu Łodzia, kiedy to Ludwika Domiechowska wyszła za mąż za Antoniego Ponińskiego, starostę kopanickiego i stolnika poznańskiego. Od poł. XIX w. dobra w Brzostkowie należały do Sczanieckich, a od 1863 r. do Grabskich. Ostatnim przedwojennym właścicielem Brzostkowa był Bogumił Hebanowski, ojciec Stanisława. Spichrz w Brzostkowie zbudowany został w 1776 roku, o czym świadczy data wyryta na tragarzu, gdy właścicielem dóbr był Antoni Poniński. Świadczą również o tym herby Ponińskich Łodzia umieszczone w obiekcie. Jego neogotycka przebudowa miała zapewne miejsce przed 1818 rokiem, gdyż w następnych latach dobra przeszły w ręce Czarneckich. Gotycki kostium został nałożony na klasycystyczną wcześniejszą bryłę obiektu. Gotyckie i obronne elementy spichlerza znalazły swe naśladownictwo w zabudowie sąsiedniego Przybysławia, który był również własnością Ponińskich, a także w wielu innych obiektach w Wielkopolsce.

Budowa obiektu w 1776 roku w klasycystycznej formie.

Przebudowa spichlerza i nadanie mu historyzującej neogotyckiej formy przed 1818 r.

Opis

Spichrz położony jest w zespole folwarcznym, a ściślej w jego pozostałościach. Zespół wraz z dworem i parkiem krajobrazowym zlokalizowany jest w środkowej części wsi, po północnej stronie drogi z Dębna do Raszew, u podnóża Wzgórz Żerkowskich. Północną granicę założenia stanowi dolina rzeki Lutyni. Podwórze gospodarcze zajmuje zachodnią część zespołu i sąsiaduje z parkiem. Pierwotnie spichrz usytuowany był we wnętrzu podwórza folwarcznego, obecnie otoczony trawiastym terenem. Od strony zachodniej sąsiadował pierwotnie z budynkiem obory, a od północnego-wschodu ze stajnią i wozownią. Ustawiony ścianami szczytowymi na osi północ-południe. Fasadą zwrócony na wschód, na grupę drzew, nasadzonych w kierunku bramy wjazdowej na podwórze. We wschodniej części zespołu znajduje się dwór z 1 poł. XIX w. Dwór i pozostałości zabudowy podwórza gospodarczego otacza park krajobrazowy, który powstał z wykorzystaniem doliny Lutyni i wcześniejszego regularnego ogrodu barokowego.

Spichrz zbudowany został z cegły, na rzucie prostokąta. Fragmenty portalu wykonano z kamienia. Bryła spichrza zwarta, niepodpiwniczona, dwukondygnacyjna, zwieńczona dwuspadowym, dachem o dużym nachyleniu połaci, pokrytym dachówką. Narożne baszty na planie ośmioboku zwężającego się ku górze do bazy zwieńczenia. Baszty nakryte stożkowatymi daszkami obwiedzionymi przy krawędzi krenelażem. Elewacje spichlerza zróżnicowane materiałowo i kolorystycznie o bogatym wystroju architektonicznym, symetryczne. Narożne baszty, obramienia otworów okiennych i drzwiowych oraz gzyms wieńczący - ceglane. Pozostałe płaszczyzny elewacji korpusu głównego są otynkowane gładko. Otwory okienne wąskie, w kształcie wąskiego, stojącego prostokąta nawiązują swym kształtem do obronnych otworów strzelniczych. Elewacja frontowa 7-osiowa z rytmicznie rozstawionymi otworami. W osi centralnej parteru portal zwieńczony wydatnym gzymsem z motywem pseudokrenelaża w górnej strefie. Gzyms podokapowy o formie arkadkowej, wydatny powtórzony w obu elewacjach bocznych.

Wnętrze budynku jednotraktowe, jednoprzestrzenne na poziomie każdej kondygnacji. Drzwi wejściowe w ścianie wschodniej, a drzwi do transportu zboża na piętrze umieszczone w elewacji zachodniej.

Zabytek dostępny z zewnątrz. Możliwość zwiedzania wnętrza za zgodą właściciela.

oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 30-10-2015 r.