W latach 50-60. XVI w. był siedzibą słynnej protestanckiej szkoły średniej. Obecnie znajduje się w nim muzeum regionalne ukazujące dzieje Pińczowa i Ponidzia.

Historia

W 1436 r. bp krakowski Zbigniew Oleśnicki i jego brat marszałek Królestwa Polskiego Jan Głowacz z Oleśnicy oddali w zarząd paulinom świątynię parafialną w Pińczowie. Wkrótce potem sfinansowali  budowę ich klasztoru, ukończonego przed wystawieniem aktu fundacyjnego konwentu w 1449 roku. W 1550 r. paulini zostali z niego wygnani przez właściciela miasta Mikołaja Oleśnickiego, jednego z głównych promotorów reformacji w Małopolsce. W 1551 r. dzięki interwencji króla Zygmunta Augusta na krótko w nim zamieszkali, gdyż w 1555 r. znowu musieli go opuścić. Niedługo później umieszczono w gmachu różnowiercze gimnazjum funkcjonujące do r. 1565. Ponownie paulini objęli go w 1586 r., kiedy bp krakowski Piotr Myszkowski kupił Pińczów. Dopiero w latach 1596-98 wykonano gruntowną restauracje budynku. Obecną formę czworoboku z wirydarzem w środku nadano mu w latach 20-30. XVII wieku. Roboty nie były solidne, skoro paulińska kapituła prowincjonalna od 1653 r. wskazywała na zły stan murów. Konieczne naprawy przeprowadzono w klasztorze w latach 1691-1694. W XVIII w. był kilka razy remontowy. W latach 1721-1731 r. za czasów przeoratu o. Celestyna Obiegłowicza odmalowano wszystkie wnętrza, przesklepiono pomieszczenie na piętrze, naprawiono dach i wykonano zegar słoneczny. Po raz drugi znaczące prace artystyczno-budowlane przeprowadzono w latach 40.-50. XVIII w.; wówczas powstał wystrój i wyposażenie refektarza. W działaniach brali udział m.in. muratorzy z Krakowa, cieśla Maron z synem, malarze Antoni Fedler i Mikołaj Trzciński, a także snycerz i stolarz br. Antoni Rotter. W 1784 r. paulini zostali zmuszeni przez właściciela  Franciszka Wielopolskiego do opuszczenia miasta. Powrócili w 1800 r., jednak nie objęli całego gmachu, gdyż na parterze znajdował się lazaret armii austriackiej. Z tej przyczyny w latach 1801-2 wyremontowali tylko piętro i dach. Prace realizowali miejscowi rzemieślnicy: Wawrzyniec Wojtaśkiewicz, Józef Kaczorowski i Jakub Cieżkiewicz. W 1806 r. zlikwidowano szpital wojskowy. W 1819 r. władze skasowały konwent, a w 1820 r. umieściły w jego budynku buskie norbertanki, których macierzysta placówka wtedy spłonęła. Zakonnice chciały go w całości przystosować do własnej reguły i umieścić szkołę dla panien, na co nie otrzymały zgody lokalnej administracji. Wykonano zatem w budowli tylko niezbędne działania. W 1821 r. mularz Mateusz Kaczorowski odnowił pomieszczenia na piętrze i przebudowę furty zach. na rozmównicę, a w latach 1825 i 1839 naprawiono dach. W 1864 r. siostry zostały zmuszone do opuszczenia Pińczowa, a klasztor zajęło wojsko carskie. Do 1865 r. arch. Felicjan Frankowski przebudował go na koszary. Ponownie był przekształcany w latach 1881-86 pod kierunkiem arch. Władysława Pietrzykowskiego. Następne prace o tym charakterze przeprowadzono w latach 1917-20 i 1924-25, w związku z umieszczeniem na parterze więzienia, a na piętrze (w 1920 r.) sądu. W 1956 r. władze powiatu pińczowskiego postanowiły umieścić w gmachu ośrodek kultury, kino i muzeum. W tym celu w latach 1958-1978 przeprowadzono duże zmiany w jego wnętrzu. Po czym w latach 80. XX w. poddano konserwacji dekoracje sgraffitowe elewacji i portal główny, a także naprawiono tynki, więźbę i poszycie dachowe. W latach 2009-2010 wykonano kapitalny remont budynku wg proj. Janusza Wica. W jego trakcie zaadaptowano kilka pomieszczeń na cele użytkowe, wymieniono instalacje i część uszkodzonego wystroju, a także odrestaurowano zabytkową kamieniarkę oraz ww. sgraffita.

Opis

Wolno stojący konwent popauliński znajduje się w pn. części Pińczowa, w pobliżu pn.-wsch. narożnika rynku (ob. placu Wolności). W jego sąsiedztwie stoi kościół par. pw. św. Jana Ewangelisty, z którym połączono go przejściem arkadowym, umieszczonym na wysokości piętra. Nowożytny klasztor jest piętrowym, czworobocznym budynkiem z wirydarzem w środku, o dwóch podpiwniczonych skrzydłach (pn. i pd.). W niektórych częściach widoczne są  relikty budowli z poł. XV wieku. Wymurowano go z wapienia pińczowskiego i cegły, uzupełnionych współcześnie betonem. Ściany ma obustronnie otynkowane, nakryte dachem dwuspadowym. Elewacje gmachu są wieloosiowe, akcentowane kamiennymi, profilowanymi obramieniami okiennymi z lat 30. XVII w. i 3 ćw. XX w. oraz wieńczącym je fryzem sgraffitowym z motywami heraldyczno-groteskowymi z lat 30. XVII w., zaś pn. ścianę krużganka zdobi zegar słoneczny z datą „1723”. Wejście główne do klasztoru podkreśla wczesnobarokowy, kamienny portal z lat 30. XVII w. z trójkątnym przyczółkiem z kartuszem z h. Dębno i siglami odnoszącymi do kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Układ wnętrz budowli na obu kondygnacjach jest tożsamy, składa się z krużganków biegnących wokół wirydarza i ciągu pomieszczeń sklepionych kolebkowo-krzyżowo, kolebkowo (w piwnicach), kolebkowo z lunetami (w skrzydle wsch.) i nakrytych stropem Kleina z sufitem (obie duże sale w pd. skrzydle). Z dawnej kamieniarki zachowały się w nich portale- w piwnicach z lat 30. XVII w. i ostrołukowy z poł. XV w. na parterze pd. skrzydła. Ponadto warte obejrzenia są na parterze wystawy muzealne ukazujące dzieje Ponidzia, z unikatowymi przykładami średniowiecznej i nowożytnej kamieniarki pochodzącej głównie z ruin zamku pińczowskiego.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy Muzeum Regionalnego w Pińczowie.

Opr. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 14-06-2018 r.