Jedna z kilku zachowanych (w obrysie zewnętrznym) synagog na terenie województwa świętokrzyskiego.

Historia

Początki osadnictwa żydowskiego w Działoszycach należy datować na XVII, a być może nawet XVI wiek. W 1707 r. Jan Szczęsny Stradomski, właściciel miasta, wystawił Żydom przywilej swobodnego zamieszkiwania oraz zezwolił im na prowadzenie handlu i rzemiosła, a także na budowę bóżnicy, chederu oraz założenie cmentarza. Gmina żydowska istniała od 1. poł. XVIII w.  Pierwsza synagoga, która powstała po wydaniu przywileju z 1707 r., była drewniana. Spłonęła ona w 1732 r. W 2. poł. XVIII w. wybudowano kolejną świątynię (zapewne też drewnianą), która spłonęła w 1846 r. Obecna bóżnica została wybudowana w 1852 r., najprawdopodobniej wg projektu Felicjana Antoniego Frankowskiego, w stylu późnoklasycystycznym.  W latach 1880-1904 przebudowano babiniec. Synagoga została zniszczona w trakcie II wojny światowej, w trakcie której służyła jako magazyn. Po 1945 r. mieścił się tu Państwowy Dom Dziecka, od 1965 r. skład opału. Inwentaryzacja obiektu przeprowadzona w 1979 r. przez PKZ w Kielcach wskazuje, że znajdował się on wtedy jeszcze w dość dobrym stanie. Zachowany był dach obiektu oraz drewniane sklepienia. Już wówczas wskazywano jednak, że budynek stwarza zagrożenie, ściany są spękane, tympanon od strony zachodniej jest znacznie wychylony, a poszycie dachowe i stropy są zniszczone. W 1988 r. synagoga nie posiadała już dachu, obecnie jest w stanie ruiny.

Opis

Synagoga znajduje się przy ul. Krasickiego, w pobliżu rynku. Jest to murowany z cegły, niegdyś otynkowany (obecnie zachowały się resztki tynku) budynek na planie prostokąta o wymiarach 16,7 x 23,7 m, z elewacjami podzielonymi pilastrami toskańskimi, pomiędzy którymi znajdują się wydłużone okna zamknięte łukiem. Co najmniej do lat 80. XX w. nakrywał go dwuspadowy dach z trójkątnymi szczytami, oddzielonymi gzymsami. Obecnie zachowane są tylko mury obwodowe z tympanonem nad ścianą szczytową, w którym umieszczone jest okrągłe okno, a nad nim hebrajski napis. Pod gzymsem widoczne jest belkowanie z fryzem tryglifowym o metopach z rozetami. We wschodniej stronie świątyni znajdowała się sala modlitw, przykryta sklepieniem zwierciadlanym. W zachodniej części był natomiast przedsionek, a nad nim babiniec. Wejście z przedsionka do Sali modlitw obramione było kamiennym, okrągłołukowym portalem zdobionym dwiema płaskorzeźbionymi kolumnami. Wnętrze ozdobione było polichromią.

Zabytek dostępny.

Opr. Nina Glińska, NID OT Kielce, 15-04-2019 r.