Włodzicy, na lekko pochyłym stoku. Budynki wznoszą się w czterech stronach rozległego, prostokątnego podwórza.

Dwór stoi po str. pn., zwrócony fasadą na pd.; jest zagłębiony kondygnacją piwniczną w stok, od wsch. Po pn. stronie dworu znajduje się sztuczne zagłębienie terenu z kilkoma egzemplarzami historycznych lip (Tilia sp.) o formowanych niegdyś koronach. Po str. pn.-wsch. znajduje się murowana z czerwonego piaskowca brama wjazdowa prowadząca na drogę do Zagórzyna. Po str. pd.-zach. pomiędzy północnym szczytem stodoły z 1852 roku a rumowiskiem po dawnym budynku gosp. znajduje się kolejny historyczny przejazd bramny. Zespół dworski skomunikowany był także od strony południowej, z drogi prowadzącej z Zamku Sarny bramą osadzoną pomiędzy pn.-wsch. narożnikiem istniejącej zabytkowej obory a a narożnikiem niezachowanego budynku gospodarczego. Od strony północnej wjazd do posiadłości przez ogród zapewniała furta oprawiona w niezachowany w tym miejscu kamienny mur.

Opis

Bryła. Bud. wzniesiony na planie prostokąta (28,1 x 15,2 m), 2-kdg., nakryty dachem czterospadowym; częściowo podpiwniczony (pod pasmem środk. i zach. oraz po wsch. str., poza obrysem murów; piwnice są położone ok. 1 m poniżej poziomu terenu przylegającego od zach.; zach. ściana kondygnacji piwnicznej wznosi się w partii nadziemnej).

Układ przestrzenny, konstrukcja. Bud. trójpasmowy, dwutraktowy (sześciodzielny), z sienią w paśmie środk. (od frontu) i dużą izbą w narożu pd.-zach.; podział na trakty - odrębny w każdym paśmie. Konstrukcja murów: filarowo-łękowa z wnękami ściennymi (w części izb przyziemia, przy murach zewn. - przyścienne filary). Budulec: kamień łamany, w łękach - cegła; zamurowania i przelicowania - z cegły. Grubość murów zewn.: w przyziemiu - 143 cm, 164 cm (od wsch.); mury wewn.: w piwnicach - 115÷130 cm; w przyziemiu - 105÷119 cm.

Pomieszczenia parteru. Sień [1]: w pd.-zach. narożu mieści murowane schody na I p. (dwubiegowe, zabiegowe, prowadzące przy ścianie pd. i zach. w sklepionym „tunelu”). Wnętrze nakryte sklepieniem krzyżowo-kolebkowym. W przejściu do pom. [2] - portal fascjowy (typ Y-7) ze sfazowaniem wewn. krawędzi ościeża (zakończenie fazy: X-1), zwieńczony profilowanym gzymsem. W zejściu do piwnic - portal j.w. W kilku miejscach spod współczesnej posadzki betonowej odsłania się starsza posadzka - z płyt piaskowcowych (37 x 37 cm i in.). Pom. [2] [d. kuchnia]: sklepiona kolebką z lunetami; w narożu pd.-zach. - piec (?) wydzielony ścianami (2,55 x ok. 3,1 m) [= wtórnie obmurowane palenisko kuchenne]. Izba [3]: wtórnie podzielona, kryta stropem obniżonym; w zach. części pom. jest widoczny podciąg stropowy, przechodzący przez środek izby, równolegle do osi dworu. W murze pn. - wnęki ścienne. Pom. [4]: sklepione kolebką z lunetami; w ścianie międzypasmowej, przy murze zewn. - zamur. wnęka przejścia [do latryny]. Pom. [5]: sklepione kolebką z lunetami (od str. okien - lunety odcinkowe wznoszące). Pom. [6]: kryte stropem (brak śladów sklepień); w ścianie od str. pom. [5] - szerokie, rozglifione wnęki [d. przejścia ?; wnęki są położone na osi lunet sklepiennych w pom. [5]].

Pomieszczenia I piętra - nakryte stropami (w sieni [7] - strop belkowy [wtórny ?]); jedynie w pom. [10] - kolebka z lunetami. W pom. [7] (sień I p.): pierwszy bieg schodów na poddasze jest zaopatrzony w stopnie kam. (z „lustrem” na podstopniu); w przejściu do pom. [8] - portal kamienny. W pom. [8] [nad d. kuchnią]: w pd.-zach. narożu wznosi się kuchenny komin okapowy - murowany, piramidalnie zwężający się (zachowany w pełnej wysokości, również na poziomie poddasza); w narożu pn.-zach. - relikty d. latryny: zamur. przejście z pom. [10] i zamur. otwór drzwiowy w ścianie zewn. [widoczny od zewn.] ujęty obramieniem sfazowanym. W pom. [9], w ścianie zach. - szeroka wnęka zdwojonego okna. Nad przejściem z pom. [11] do sieni [7] - profilowany gzyms.

Poddasze. Większa część podłogi została pozbawiona desek; odsłaniają się legary będące [wtórnie użytymi ?] belkami stropu (o powale z górnych desek ciągłych i dolnych układanych odcinkami w krótkich wrębach belek; szer. wrębów - 35 cm, typ sfazowania - S-5).

Piwnica. Pom. [01]: sklepione kolebką (nisko osadzoną na odsadzkach) z lunetami odcinkowymi; w ścianie pd., przy schodach - szeroka wnęka, przekryta lunetą. W przejściu do pom. [02] i [03] - portale sfazowane (typ X-2, X-8). Wyjście na parter - wydzielone murem, sklepione kolebkami odcinkowymi, doświetlone okienkiem od pd.; stopnie schodów - kamieniarskie (podstopień z „lustrem”); w ścianie międzypasmowej od zach. - wnęka [d. przejście do pom. [3]], zaopatrzona w schody, zamurowana cegłą. Pom. [02]: sklepione j.w.; w ścianie od wsch. - zagruzowany otwór [prawdop. wnęka a nie przejście]. W posadzce - ocembrowana studzienka. Pom. [03]: sklepione kolebką nisko osadzoną; przy ścianie pd., w sklepieniu - prostokątny otwór „tunelowego” otworu okiennego. Pom. [04]: sklepione j.w. Korytarzyk. [05]: sklepiony kolebką półkolistą; w ścianie pn. - wnęka na grubość muru. Pom. [0Z] (poza obrysem murów dworu): przekryte kolebką; w ścianie wsch., po bokach - dwie niskie komory sklepione kolebkami odcinkowymi.

Elewacje. Okna zakomponowane osiowo, zgodnie z układem wnętrz; ujęte w obramienia fascjowe (typ Y-7) z białego i czerwonego piaskowca, z użyciem gzymsów nad- i podokiennych (prócz elewacji pn.). Elewacja pd. (frontowa): 7-osiowa (3+2+2); portal gł. w obramieniu fascjowym (j.w.), okienko klatki schodowej - w obramieniu sfazowanym (typ X-5). Na ścianie, poniżej okien sieni I p., odsłaniają się tynki pierwotne z bardzo słabo czytelnymi śladami geometrycznej dekoracji sgraffitowej (poziome pasy ?). Elewacja zach.: 3-osiowa (1+2); okno izby [9], w osi skrajnej - zdwojone. Obramienia okien piwnicznych - z prostych ciosów. Elewacja pn. (tylna): okna rozmieszczone nieregularnie. Po zach. str. elewacji, poniżej okna izby [4] - wnęka o szer. 217 cm; (głębokość - 16 cm, zamknięta łękiem odcinkowym z cegły, ościeża z ciosów). Na I p., na styku pasma środk. i zach. [pozostałości latryn, dostępnych z pom. [10] i [8]] - dwa zamur. otwory o szer. ok. 70 cm, zwieńczone łękiem odcinkowym z cegły; poniżej progów częściowo zachowały się kam. wsporniki zdwojone. Poniżej, na poziomie parteru, na osi ściany międzypasmowej - zamur. otwór [d. latryna], o szer. 75 cm. Po wsch. str. elewacji, na poziomie I p., na zach. od okna izby [12] - dwa kam. wsporniki zdwojone [pozostałość latryny]. Pn.-wsch. naroże dworu - wtórnie przemurowane. W środk. Partii elewacji, tuż pod okapem - ślady po otworach, zamurowanych cegłą, rytmicznie rozstawionych co ok. 1,2 m [otwory na wysunięte belki stropowe ?]. Elewacja wsch.: 3-osiowa (2+1).

Dwór ma znaczną wartość historyczną jako:

1. istotny element historycznej socjotopografii wsi Włodowice Dolne – ośrodek majątku ziemskiego na prawie rycerskim (Rittergut) funkcjonującego od XVI do poł. XX w.,
2. wyróżnik w krajobrazie kulturowym wsi (wraz z dawną zabudową folwarczną),
3. węzeł funkcjonalno-przestrzenny rozległego zespołu krajobrazowego historycznych rezydencji,
4. dobrze zachowany i reprezentatywny przykład siedziby szlacheckiej z ok. 1600 r. realizującej formułę dworu – obraz stylu życia (kultury i mentalności) szlachty kłodzkiej w okresie wczesnonowożytnym, z czasu kulturowej i gospodarczej prosperity przed wojną trzydziestoletnią (1618-48),
5. komponent grupy sześciu dworów, które zostały wystawione ok. 1595-1600 przez Heinricha Stillfrieda starszego, dziedzica dóbr noworudzkich, dla swoich synów i małżonki – we Włodowicach Dolnych, Włodowicach Górnych, Drogosławiu, Sokolicy, Jugowie, Woliborzu.

Dwór ma „wartość artystyczną” (w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia) m.in. z uwagi na:

1. zachowaną bez przekształceń dyspozycję przestrzenną tj. kompozycję planu,
2. zachowane elementy wystroju kamieniarskiego (obramienia okienne i portalowe),
3. zachowane elementy dekoracji sgraffitowej,
4. zachowaną ozdobną stolarkę drzwiową z czasu przebudowy ok. 1900 r.

Dwór ma bezsprzeczną wartość naukową (i edukacyjną) m.in. z uwagi na:

1. zachowany niemal bez zmian układ funkcjonalno-przestrzenny z ok. 1600 r. (układ pomieszczeń, rozkład wejść i otworów okiennych) wraz z elementami wystroju architektonicznego i infrastruktury technicznej – co pozwala odczytać / rekonstruować sposób zamieszkiwania dworu, stanowi przyczynek do badań nad „standardami mieszkaniowymi” szlachty kłodzkiej (pośrednio: nad kulturą i mentalnością elit społecznych przed wojną trzydziestoletnią na terenie hrabstwa kłodzkiego i ziem ościennych),
2. zachowany obszar i topografię tarasowego ogrodu renesansowego o rzadkim w Polsce układzie wąskotarasowym,
3. zachowane relikty historycznej architektury ogrodowej w postaci pawilonu ogrodowego oraz starodrzew,
4. zachowane niemal bez zmian murowane, kamieniarskie i drewniane elementy konstrukcyjne sprzed 1945 r. (mury, sklepienia, obramienia otworów, deskowany gzyms okapowy), elementy dawnej infrastruktury technicznej budowli (komin okapowy kuchni, elementy wykuszy latrynowych, studzienka w piwnicy, pozostałości urządzeń grzewczych, przewody dymowe itd.) i tynki (w tym: tynki zewnętrzne sgraffitowe) – co stanowi źródło wiedzy nt. technik budowlanych, technologii wykonawczych, rozwiązań technicznych w dziedzinie infrastruktury budowlanej,
5. zachowany komin okapowy dawnej kuchni z ok. 1600 r. – element istotny dla badań nad infrastrukturą techniczną budowli historycznych, zarazem obiekt unikatowy, jeden z dwóch istniejących na terenie historycznej ziemi kłodzkiej, jeden z kilku zachowanych w historycznych rezydencjach na terenie województwa Dolnośląskiego,
6. zachowaną kamieniarkę otworów okiennych i drzwiowych z ok. 1600 r. – istotną dla badań nad produkcją kamieniołomów i warsztatów kamieniarskich na ziemi kłodzkiej w okresie wczesnonowożytnym.

Oprac. Łukasz Krzysztof, 10.2022 r.

Bibiografia

• Artur Kwaśniewski, Historia majątku ziemskiego i architektura dawnej siedziby szlacheckiej we Włodowicach Dolnych (pow. kłodzki). Wyciąg z dysertacji doktorskiej z 1998 r. Aktualizacja danych. Opinia o wartościach zabytkowych dworu i wstępne wnioski konserwatorskie. Wrocław, wrzesień 2021, maszynopis
• Krzysztof Eysymontt, Architektura renesansowych dworów na Dolnym Śląsku, Wrocław (Muzeum Architektury we Wrocławiu) 2010.
• Łukasz Przybylak, Studium historyczno-stylistyczne założenia zamkowo-parkowego w Sarnach. Dokumentacja rewaloryzacyjna założenia zamkowo-parkowego w Sarnach, 2014, maszynopis
• Łukasz Przybylak, Zespół Krajobrazowy rezydencji i ogrodów doliny Włodzicy. Wstępne założenia dla promocji i ochrony krajobrazu kulturowego Ziemi Radkowskiej i Noworudzkiej, 2021, maszynopis
• Łukasz Przybylak, Zespół dworsko-ogrodowy we Włodowicach. Analiza historyczno-stylistyczna, 2022, maszynopis
• Romuald Łuczyński, Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945-1991, Wrocław (Atut) 2010.
• Johann Georg Knie, Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien, Breslau 1845.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Berlin (Verlag F. Bürde) 1873.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1886.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1894.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1898.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1902.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1905.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1909.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1912.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1917.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1921.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1926.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1930.
• Adressbuch des Grundbesitzes in der Provinz Schlesien, Breslau (Verlag Korn) 1937.