Kompozycja bryły i zastosowana bogata dekoracja kościoła wykazuje się wysokimi walorami artystycznymi. Kościół jest jednym z reprezentacyjnych zabytków Dąbrowy Górniczej.

Historia

Pierwsza, znana wzmianka na temat osady pochodzi z 1748 r. Jej rozkwit przypada na przełom XIX i XX w. i wiązał się z rozwojem górnictwa oraz hutnictwa. Najstarszy obiekt sakralny we wsi Stara Dąbrowa nosił wezwanie św. Aleksandra. Został on zaprojektowany przez Juliana Pokera. Kamień węgielny pod budowę tego budynku założono 29 lipca 1875 r. Jego konsekracja odbyła się 18 października 1885 r., a dokonał jej bp kielecki Tomasz Teofil Kuliński. W niedługim czasie okazało się jednak, że kościół jest zbyt mały. Ks. Dutkiewicz rozpoczął starania o pozwolenie nowego obiektu, który miałby zostać wzniesiony w górnej części Dąbrowy Górniczej. Otrzymał on jednak propozycję od władz, żeby zaadoptować budynek na potrzeby cerkwi. Odmowa księdza spotkała się z krytyką i jednocześnie zmusiła go do emigracji do Ameryki. Stamtąd wspomagał finansowo budowę nowego kościoła. Ostatecznie podjęto decyzję o rozbudowie kościoła św. Aleksandra. 2 sierpnia 1898 r. założono kamień węgielny poświęcony przez dziekana będzińskiego ks. Leopolda Dobrzańskiego. Nowy kościół został zaprojektowany przez Józefa Pomiana-Pomianowskiego z Warszawy w stylu neogotyckim. Projekt zakładał przeobrażenie starego kościoła pw. św. Aleksandra na boczną kaplicę nowego obiektu sakralnego. Budowniczym kościoła był ks. Grzegorz Augustyniak. Wzniesienie nowego kościoła było możliwe m.in. dzięki fundacji kopalni „Paryż” i Huty Bankowej. Budowa obiektu zakończyła się w 1912 r. i 19 marca tego samego roku miała miejsce jego konsekracja. W 1947 r. na skutek szkód górniczych świątynia przeszła gruntowny remont. Z tego samego powodu przeprowadzono renowację kościoła w 1953 r. Wówczas artysta-malarz Wacław Pużyński, w oparciu o pierwowzór, odnowił polichromie kaplicy św. Aleksandra. Kolejne prace remontowe kościoła miały miejsce w 1969 r., 1971 r. (wymiana hełmów wież przy prezbiterium), w latach 1983-1984 (wymiana pokrycia dachów), w latach 1900-1997 (konserwacja malowideł ściennych) oraz w 1997 r. (prace remontowe elewacji).

Opis

Kościół jest usytuowany wzdłuż ul. Królowej Jadwigi w centrum miasta. Jest obiektem orientowanym, murowanym wzniesionym z cegły i częściowo z kamienia-piaskowca. Został założony na planie krzyża łacińskiego, z transeptem oraz prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Bryła składa się z dwóch zasadniczych części: kaplicy św. Aleksandra i korpus kościoła głównego o skomplikowanym kształcie. Poszczególne fasady są bogato zdobione fryzami z profilowanej cegły, motywami kwiatonów, fial, sterczyn i blend.

Fasadę główną - zachodnią tworzy smukła, kwadratowa, trzykondygnacyjna, opięta szkarpami wieża, przekryta ostrosłupowym hełmem. Flankują ją dwie wieżyczki boczne tworząc masyw zachodni. Do niego przylega otwarta trójdzielna arkadowa kruchta, w której w części centralnej umieszczone są główne drzwi zdobione motywami neogotyckimi. Od strony północnej i południowej przylegają do niej boczne, niższe wieżyczki o analogicznym kształcie jak główna. W części wschodniej, po bokach prezbiterium znajdują się dwie wieżyczki przechodzące w części przyziemia w szkarpy, a w górnej strefie są wieloboczne przekryte ostrosłupowymi hełmami. Po stronie północnej umieszczony jest pierwotny kościół św. Aleksandra, będący obecnie kaplicą. Został wzniesiony jako obiekt halowy, na prostokątnym planie. Prezbiterium zamknięte jest trójbocznie, a po bokach dostawione są dwa aneksy stanowiące zakrystię i składzik, tworzące jednocześnie pseudotranspet. Elewacje boczne są rozczłonkowane, złożone ze zróżnicowanych brył. Do zakrystii i składnika prowadzą schody obudowane gankami. Pomiędzy dachami naw bocznych, strefą okien korpusu oraz gzymsami części prezbiterialnej, nawy głównej i transeptu znajdują się łuki oporowe wsparte na szkarpach zdobionych sterczynami. Dodatkowo umieszczono również schodkowe szczyty.

Wnętrze ma jednolity, neogotycki charakter. Ołtarze, ambona, konfesjonały mają formy architektoniczne. Ołtarz główny wykazuje się bogatą dekoracją malarską i rzeźbiarską. W jego centrum znajduje się obraz przedstawiający Trójcę Świętą w otoczeniu aniołów i świętych. Umieszczoną w ołtarzu drewnianą figurę z przedstawieniem Matki Boskiej i Jezusa wykonał w 1904 r. Józef Baltazar Proszowski. W transepcie umieszczono neogotyckie ołtarze. Kaplica św. Aleksandra zdobiona jest malowidłami ukazującymi anielski orszak i świętych. Mieści także neogotycki ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Obiekt dostępny dla zwiedzających podczas Mszy Świętych. W niedziele w godzinach: 7.00, 9.00, 10.30, 12.00, 16.00 (oprócz VII i VIII), 18.00, 20.00 (od V do X włącznie). W dni powszednie w godzinach: 7.00, 7.30 (oprócz VII i VIII), 18.00.

Oprac. Sabina Rotowska, OT NID w Katowicach, 03-12-2015 r.