Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski XIX w. Zakroczym

Adres
Zakroczym

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. nowodworski, gm. Zakroczym - miasto

Przykład cmentarza zakwalifikowanego do "obiektów i miejsc o wartościach kulturowych nieobjętych prawną ochroną" przyjęty w 2007 r.

w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (MPZP).

Historia

Najwcześniejsze wzmianki o Zakroczymiu pochodzą z 1065 r. i dotyczą średniowiecznego grodu obronnego, który znajdował się na tym obszarze. W 1422 r. miała miejsce lokacja miasta na prawie chełmińskim, to właśnie wtedy pojawili się pierwsi Żydzi. Jednak najstarsza wzmianka o istnieniu skupiska żydowskiego pochodzi dopiero z 1460 r. Ich obecność i powiązania z handlem wzbudzały negatywne emocje wśród mieszczaństwa o wyznaniu chrześcijańskim.

Silny rozwój gminy przypadł na XVIII w. Synagoga i cmentarz powstały dopiero po 1820 r. Związane to było z uformowaniem się samodzielnego Dozoru Bóżniczego, funkcjonującego w Królestwie Polskim od 1821 r. aż do końca okresu rozbiorowego. Pierwsza synagoga spłonęła w latach 60. XIX w., ale wkrótce na jej miejscu postawiono nową, okazalszą.

W połowie XIX w. Żydzi wciąż zamieszkiwali wyznaczone im w 1828 r. ulice, tworząc z nich dzielnicę żydowską. W tamtym czasie, wewnątrz gminy miały miejsce konflikty, głównie na tle sporów między ortodoksami i chasydami oraz z niewłaściwie prowadzonej polityki finansowej. W 1897 r. gmina osiągnęła swoją szczytową liczebność – na 4218 mieszkańców Zakroczymia Żydami było 2211. W 1898 r. po raz pierwszy zaktywizowali się syjoniści, którzy utrzymali wpływy aż do okresu międzywojennego. Mimo to, dominującą siłą polityczną stała się wtedy konserwatywna partia Aguda (hebr. Agudat Israel). Ponadto, w tamtych latach nastąpił spadek liczebności i znaczenia społeczności żydowskiej. W 1920 r., w czasie ofensywy wojsk bolszewickich, z Zakroczymia i okolicznych miejscowości znajdujących się w sąsiedztwie twierdzy Modlin, czasowo wysiedlono wszystkich Żydów. Pod ich nieobecność mienie zostało w części zrabowane. W latach 30. XX w. dochodziło za to do wystąpień antysemickich.

W czasie II wojny światowej zachodnia część Polski dostała się pod okupację niemiecką. Podczas walk o twierdzę modlińską zniszczeniu uległo 70% zabudowy Zakroczymia. W mieście oraz w pobliskich okolicach dokonywano masowych egzekucji. Na terenie Fortu nr 1, który stanowił ważny element systemu obrony twierdzy Modlin, zamordowanych zostało ok. 500 jeńców i ponad 100 cywilów, w tym także żydowskich.

W 1941 r., ogromna ilość osób, w tym mieszkańcy nieposiadający zezwolenia na pobyt, trafili do Fortu III, obozu przejściowego w Pomiechówku. Byli to m.in. Żydzi z Bieżunia, Bodzanowa, Mławy, Nowego Dworu Mazowieckiego, Płońska, Raciąża i Sierpca. Za zgodą władz niemieckich, pożywienie dostarczała miejscowa i okoliczna ludność. Pozostali Żydzi z Zakroczymia, w liczbie ok. 1 tys. osób, trafili w 1941 r. do getta w Nowym Dworze Mazowieckim. Po wojnie do miasta powróciło ok. 50-70 osób. Powstał tutaj nawet oddział Centralnego Komitetu Żydów Polskich (CKŻP). Jednak do końca lat 40. XX w. nieliczna społeczność opuściła Zakroczym.

Opis

Cmentarz żydowski w Zakroczymiu znajduje się na wzniesieniu przy ul. Parowa Okólna, przy posesji nr 33, w zachodniej części miasta. Data jego założenia jest nieznana, część źródeł podaje XVIII w. Jednak nastąpiło to prawdopodobnie po 1821 r. Informację taką podają Szmul Lewin i Vila Orbach w "Pinkas Hakehillot: Encyclopedia of Jewish Communities, Poland" pisząc o konsekracji nekropolii.

Cmentarz w Zakroczymiu został zniszczony i zdewastowany przez Niemców podczas II wojny światowej, m.in. w czasie kopania rowów przeciwlotniczych, a następnie w okresie po wyzwoleniu. Od lat 80-tych funkcjonował jako teren zieleni miejskiej. W późniejszych latach macewy kradziono i wykorzystywano do innych celów, m.in. jako materiał budowlany pod fundamenty. Część tego terenu zagospodarowano pod zabudowę i poprowadzenie drogi gruntowej, a drugą jako pole uprawy truskawek. W latach 90. XX w. wskutek zawiadomienia wszczęto postepowanie w spawie tych obiektów. Interweniował m.in. ŻIH i Fundacja Nissenbaumów. W przyjętym w 2007 r. miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (MPZP), cmentarz zakwalifikowano do "obiektów i miejsc o wartościach kulturowych nie objętych prawną ochroną". Obecnie nie zachował się żaden nagrobek ani pozostałości wskazujące, że teren był kiedyś ogrodzony.

W 2022 roku na skraju cmentarza z inicjatywy władz miasta ustawiono pomnik w kształcie macewy upamiętniający cmentarz, oznakowano go także mosiężną tablicą w ramach programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich na terenie RP”. Głaz na którym zamontowano tablicę pochodzi z odkrytego podczas badań archeologicznych fundamentu bimy ze zniszczonej zakroczymskiej synagogi.

Oprac. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN