W 1772 r. Frysztak znalazł się w zaborze austriackim, był to okres ożywienia handlu i rzemiosła. Niestety na początku XIX w. miasto dotknęła epidemia cholery i pożar. Żydzi przenieśli się wtedy na puste place po spalonych domach na rynku, a w 1810 r. zbudowali murowaną synagogę. W 1831 r. miasto ponownie zdziesiątkowała choroba. Wszystkich zmarłych, niezależnie od pochodzenia i wyznania, grzebano wspólnie na cmentarzu cholerycznym poza obszarem zabudowanym.

W 1838 r. we Frysztaku mieszkało 657 Żydów. Kahał utrzymywał wówczas szpital dla ubogich, a w mieście działały żydowskie stowarzyszenia takie jak Gemilas Chesed (z hebr. Pożyczka miłosierdzia) czy bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Przy synagodze znajdowała się żydowska biblioteka oraz szkoła Talmud-Tora. W 1890 r. w pożarze miasta spłonęło 39 domów żydowskich, w tym drewniana, stara synagoga, cheder i szpital dla ubogich. Od 1892 r. Żydzi pełnili funkcję wiceburmistrzów miasta.

Pod koniec XIX w. w miejscowości doszło do zamieszek o charakterze antyżydowskim, kiedy w trakcie dnia targowego chłopi z okolicznych wsi zaatakowali Żydów. Podobna sytuacja miała miejsce w 1918 roku. Większa grupa, bo licząca ok. 300 chłopów z okolicznych wsi, napadła na miasto, dopuszczając się przede wszystkim rabunku mienia żydowskiego. Za to rok później w wyniku pogłoski o mordzie rytualnym kilkunastu Żydów zostało pobitych. Podczas wspomnianych konfliktów interweniowała austriacka żandarmeria.

W okresie międzywojennym Żydzi posiadali we Frysztaku dwie synagogi, bet ha-midrasz, szkołę Talmud-Tora. W miejscowości z organizacji politycznych największy wpływ miała ortodoksyjna Aguda. W 1921 r. żyło tutaj 1010 Żydów, a do 1939 r. liczba ta wzrosła do ok. 1400 osób. Ostatnim rabinem był Chaim Baruch Halberstam ze słynnej rodziny cadyków z Nowego Sącza.

Po wybuchu II wojny światowej Frysztak został zajęty przez niemieckie władze okupacyjne. W drugi dzień święta Rosz Ha-Szana okupant zastrzelił kilku Żydów modlących się w synagodze i podpalił znajdujący się tam księgozbiór. Pozostałych zastrzelił na drodze do Strzyżowa i pochował na znajdującym się obok cmentarzu katolickim. Jeszcze na początku wojny powołał za to Judenrat (z niem. Radę Żydowską) oraz policję żydowską, a w 1941 r. na przedmieściach miasta utworzył obóz pracy. Początkowo był on przeznaczony dla Żydów z Warszawy. Ludność żydowska zmuszana była do budowy bocznicy kolejowej z Wiśniowej do Stępiny, gdzie powstawał tunel kolejowy.

W 1942 r. niemieckie władze okupacyjne utworzyły we Frysztaku getto, w którym zgromadzono także Żydów z okolicznych wsi oraz z Warszawy. Akcja likwidacyjna miała miejsce w 1942 r., kiedy okupant wywiózł i zamordował ponad 850 osób (głównie kobiet, dzieci i starców) w lesie w Warzycach. Kolejną grupę rozstrzelał za to w lesie w Krajowicach, we wsi koło Jasła. Pozostałych Żydów wysłał do getta w Jaśle. Ostatecznie większość zginęła w niemieckim nazistowskim obozie zagłady w Bełżcu. W mieście pozostało 35 więźniów, którzy porządkowali opustoszałe getto, a następnie trafili do getta w Przemyślu.

W czasie wojny niemiecki okupant wyłapywał i mordował ludność żydowską, m.in. 9 osób w 1940 r. na miejscowym cmentarzu żydowskim, a także 60 uciekinierów ukrywających się w lesie w 1942 roku. Zagładę przeżyło prawdopodobnie 20 Żydów z Frysztaka.

Opis

Kahał żydowski we Frysztaku posiadał pod swoim zarządem dwa cmentarze żydowskie. Jeden z nich, nazywany nową nekropolią, powstał w XVIII w. na zboczu pagórka w pobliżu drogi do wsi Glinik Dolny, naprzeciwko domu noszącego adres Twierdza 27a. Na ogrodzonym metalowym płotem terenie zachowały się betonowe mury niewielkiego domu przedpogrzebowego oraz jeden nagrobek. Dokumentacja fotograficzna z 2009 r. pozwalała naliczyć tu ok. 60 macew, jednak z czasem zanikły w zaniedbanej części albo zniknęły całkowicie.

Oprac. Magda Lucima

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.