Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół cmentarza Mater Dolorosa I - Zabytek.pl

zespół cmentarza Mater Dolorosa I


cmentarz 2. poł. XIX w. Bytom

Adres
Bytom, Piekarska 71

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Bytom, gm. Bytom

Cmentarz parafialny Mater Dolorosa należy do najcenniejszych i najlepiej zachowanych tego typu kompleksów w skali regionu. Jest zarazem najstarszą ocalałą nekropolią Bytomia, na której spoczywa wiele znaczących i zasłużonych osobistości związanych z historią miasta. Wartość kompleksu wiąże się ponadto z czytelnym i nieprzekształconym historycznym układem, jak również dobrze zachowanymi, zabytkowymi pochówkami, będącymi cennymi w skali regionu przykładami sztuki sepulkralnej z końca XIX i początku XX w.

Historia

Powstanie bytomskiego cmentarza Mater Dolorosa w 2. połowie XIX w. wymuszone było dynamicznym rozwojem miasta i związanym z tym brakiem miejsc na dotychczasowym cmentarzu parafialnym z XVII w., usytuowanym tuż za murami miejskimi. Jednocześnie zaistniała potrzeba utworzenia nowej parafii i budowy kolejnego kościoła, zlokalizowanego ostatecznie w miejscu starego cmentarza. W 1865 r. Rejencja Opolska podjęła decyzję o zamknięciu ze względów higienicznych cmentarza parafialnego i utworzeniu nowego, większego założenia. W kolejnym roku Towarzystwo Cmentarne ad Sanctam Trinitatem rozpoczęło skup działek pod nową nekropolię w rejonie ulicy Piekarskiej i Kraszewskiego. W 1868 r. utworzony został cmentarz Mater Dolorosa I, zlokalizowany przy ulicy Piekarskiej 71. Na terenie nekropolii wyznaczono osiem oddzielonych alejami kwater oraz miejsce na neogotycką kaplicę Matki Boskiej Bolesnej, wybudowaną w latach 1881-1882 wg projektu Hugo Herra. Ponadto w 1869 r. Paul Jackisch opracował projektu domu grabarza, a Theodor Ehl w 1890 r. przygotował projekt domu ogrodnika cmentarnego. W związku z szybkim zapełnieniem miejsc pod pochówki, w 1884 r. wydana została zgoda na powiększenie obszaru cmentarnego. W związku z tym, w 1886 r. utworzono mniejszy cmentarz Mater Dolorosa II, usytuowany z racji zastanej sytuacji własnościowej w niewielkim oddaleniu od Mater Dolorosa I, przy ulicy Piekarskiej 75. W 1904 r. w rejonie ulicy Piekarskiej wzniesiono dom dla zarządcy cmentarza, rozbudowany następnie w 1933 r., natomiast w 1932 r. przygotowano projekt domu pogrzebowego, ulokowanego ostatecznie w pewnym oddaleniu, w rejonie skrzyżowania ulicy Piekarskiej i Kraszewskiego. W 1938 r. teren cmentarza Mater Dolorosa I otoczony został zachowanym murowanym, zachowanym do czasów obecnych ogrodzeniem z bramą cmentarną. W latach 70. XX w. zamknięta dla celów grzebalnych została większa część cmentarza Mater Dolorosa II. Tylna część nekropolii uległa likwidacji, pozostawiono jedynie nieliczne nagrobki usytuowane od strony ul. Piekarskiej. Starszą część cmentarza, czyli Mater Dolorosa I, ocalono i objęto ochroną prawną poprzez dokonany w 1987 r. wpis do rejestru zabytków.

Opis

Chroniona część cmentarza Mater Dolorosa znajduje się w północnej części śródmieścia Bytomia, u zbiegu ulicy Piekarskiej i Al. Legionów. W obrębie cmentarza znajduje się zespół historycznych i współczesnych nagrobków oraz kaplica cmentarna w otoczeniu starodrzewu, a także ulokowany od strony Al. Legionów dom zarządcy cmentarza. Założenie otoczone jest ogrodzeniem z lat 30. XX w. złożonym z ceglanych filarów i metaloplastyki. W niewielkim oddaleniu od niego w kierunku północnym, usytuowana jest nowsza, pozostająca poza ochroną konserwatorską część nekropolii, tj. cmentarz Mater Dolorosa II. Cmentarz rozlokowany jest na planie wydłużonego prostokąta, rozciągającego się na osi północ - południe. Założenie podzielone jest na osiem regularnych kwater oraz rząd zachodni, wyodrębnionych za pomocą trzech alei równoległych do ul. Piekarskiej oraz trzech alei poprzecznych, Na osi środkowej alei poprzecznej znajduje się główne wejście na cmentarz. Na skrzyżowaniu obu środkowych alei umieszczono kamienny krzyż, natomiast w centralnym punkcie cmentarza usytuowana jest kaplica cmentarna Matki Boskiej Bolesnej projektu H. Herra. Kaplica jest obiektem neogotyckim, ceglanym, skierowanym frontem w kierunku północnym. Charakteryzuje się prostym planem złożonym z prostokątnej nawy zamkniętej od południa pięcioboczną apsydą oraz zwartą, oszkarpowaną bryłą przekrytą wysokim dachem siodłowym, z dominantą w postaci przylegającej od wschodu, czworobocznej wieży zwieńczonej wysokim, ostrosłupowym hełmem. Na cmentarzu znajduje się kilka dających się wyróżnić typów pochówków, tj. nagrobki w formie krzyża usytuowanego na postumencie, nagrobki wolnostojące z przedstawieniami rzeźbiarskimi bądź w formie płyty z inskrypcjami, nierzadko odznaczające się wysokim poziomem artystycznym. Najcenniejszą grupę nagrobków stanowią jednak neogotyckie i neoklasycystyczne kaplice grobowe, znajdujące się w zachodniej części cmentarza. Wśród chronionych tego typu pochówków znajduje się m.in. centralna kaplica Garusów projektu H. Herra z 1880 r., odznaczająca się niewielką bryłą na planie kwadratu z symetrycznie rozmieszczonymi z trzech stron ostrołukowymi arkadami zaakcentowanymi wimpergami i pinaklami, zwieńczoną ozdobną sygnaturką. W niedalekiej odległości znajduje się neogotycka kaplica Schostaków z 1895 r. w formie prostopadłościanu zwieńczonego dachem dwuspadowym zaakcentowanym ozdobnymi pinaklami, trójkątnymi szczytami oraz wimpergą w zwieńczeniu ostrołukowego wejścia w elewacji frontowej. W tym samym rzędzie nagrobków znajdują się neoklasycystyczne przykłady nagrobków, w tym mauzoleum Hakuby z ok. 1910 r. oraz mauzoleum Gotzlerów z ok. 1900 r. Oba mauzolea rozwiązano w formie portyków złożonych z kolumn zwieńczonych ozdobnym belkowaniem bądź trójkątnym tympanonem, przesklepionych stropem kasetonowych i zamkniętych tylnymi ścianami z tablicami inskrypcyjnymi.

Cmentarz otwarty jest codziennie od godziny 7.30 do zmroku.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 19.09.2014 r.