Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Brzeg - Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pw. św. Jadwigi - nekropolią Piastów - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Brzeg - Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pw. św. Jadwigi - nekropolią Piastów

Brzeg - Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pw. św. Jadwigi - nekropolią Piastów

Adres
Brzeg

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. brzeski, gm. Brzeg

Zamek oraz kaplica w Brzegu stanowią niezwykle cenny zespół zabytkowy o dużym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego Śląska i całego kraju.

Rezydencja o trzynastowiecznej genezie, która została gruntownie przebudowana w XVI w., uznawana jest za jeden z najważniejszych zamków renesansowych w tej części Europy. Z przebudową związani byli architekci Jakub i Franciszek Parrowie oraz powiązani z nimi rodzinnie Niuronowie - twórcy angażowani do pracy dla wielu europejskich dworów królewskich i książęcych, którzy uczestniczyli również przy budowie Zamku Królewskiego w Warszawie.

W rezydencji, której na przestrzeni dziejów nie ominęły duże zniszczenia, najlepiej zachowały się ściany skrzydeł południowego i wschodniego zdobione renesansową kamieniarką. Dużym autentyzmem charakteryzuje się natomiast unikatowy budynek bramny, którego utrzymana w proporcjach „złotego podziału” fasada, reprezentuje szczytowy punkt rozwoju sztuki piastowskiego Śląska. Wiązana z Komaskami wybitna dekoracja rzeźbiarska elewacji charakteryzuje się bogactwem form, wątków treściowych i symboli. Nad całością dominują pełnoplastyczne wizerunki księcia Jerzego II i jego żony Barbary oraz galeria płaskorzeźbionych popiersi ukazująca królów państwa polskiego od czasów legendarnych po rozbicie dzielnicowe oraz samodzielnych książąt śląskich. Brama stanowi zatem niezwykły panegiryk fundatora i rodu, nawiązując do typowo renesansowego dążenia do ukazania historycznej perspektywy i zamiłowań genealogicznych.

Integralnie związana z zamkiem kaplica pw. św. Jadwigi jest jedną z największych nekropolii Piastów śląskich. Spoczęło w niej 43 przedstawicieli rodu z linii legnicko-brzeskiej. Piastowie tej linii byli najdłużej rządzącymi (do 1675 r.) potomkami pierwszej polskiej dynastii panującej.

Zamek Piastowski w Brzegu odznacza się także wybitnymi wartościami naukowymi jako siedziba śląskiej elity intelektualnej. Tu powstała m.in. ok. 1385 r. Kronika książąt polskich, świadectwo historycznej świadomości tego środowiska. Ważnym uzupełnieniem historii miejsca jest spuścizna w postaci archiwaliów i muzealiów związanych ze sprawowaniem władzy książęcej (dokumenty, pieczęcie, monety itp.), a także drzewa genealogiczne Piastów i portrety poszczególnych władców. Znajdujące się w zamku Muzeum Piastów Śląskich jest jedyną placówką, która w takim zakresie gromadzi zbiory związane z historią Piastów.

Historia

Po raz pierwszy informacje na temat Brzegu wraz z zamkiem pojawiają się w dokumentach w 1235 r. Ówczesny dwór księcia wrocławskiego Henryka I Brodatego położony był w obrębie murów obronnych, pomiędzy Bramą Wrocławską a obecną bramą zamkową. W wyniku podziału księstwa wrocławskiego, od 1311 r. zamek stał się stołeczną rezydencją księstwa brzeskiego, w którym dynastia Piastów śląskich z linii legnicko–brzeskiej rządziła niemalże cztery wieki (do 1675 r., śmierci ostatniego Piasta Jerzego Wilhelma). Zamek od samego początku tworzył rozległy, wieloczłonowy kompleks zabudowy i do dziś pozostał dominującym zespołem urbanistycznym Brzegu.

W okresie średniowiecza zamek był pięciokrotnie przebudowywany. Około 1300 r. obok zamku powstała na rzucie czworoboku wolno stojąca wieża ostatecznej obrony, w późniejszym okresie nazwana Wieżą Lwów. Za czasów księcia Ludwika I (2. poł. XIV w.) rozbudowa zamku nabrała rozmachu, w tym czasie powstała druga ważna budowla – kościół kolegiacki pw. św. Jadwigi, patronki Piastów Śląskich, z którego do dzisiaj zachowała się wschodnia, prezbiterialna część.

Około 1530 r. zamek przebudowano, a następnie w latach 1544-1547 wzniesiono skrzydło wschodnie, od strony Odry. Przebudowę rezydencji rozszerzył i dokończył książę Jerzy II (1547-1586). Powstał wówczas zwarty kompleks czteroskrzydłowy, otaczający wewnętrzny dziedziniec krużgankowy typu włoskiego. Kierownikiem przebudowy zamku był architekt Jakub Parr. Pomagał mu brat Franciszek, najwybitniejszy artysta w rodzinie, twórca dziedzińca zamkowego i projektów dekoracji rzeźbiarskiej. Następcą Jakuba Parra był jego szwagier Bernard Niuron. W latach 1548-1550 dokończono przebudowę skrzydła południowego i wzniesiono skrzydło zachodnie. Rzut zamku uzyskał kształt litery U, domkniętej w latach 1556-1558 skrzydłem północnym. W latach 1550-1554 wzniesiono kolumnowe krużganki przy trzech skrzydłach oraz wykonano dekorację rzeźbiarską fasady budynku bramy, łącznie z wieżowym belwederem nad nią. Dzięki tej śmiałej realizacji zamek piastowski w Brzegu stał się wzorem rezydencji o rozległym zasięgu oddziaływania.

Zamek tętnił życiem do XVII w. Po śmierci ostatniego Piasta brzeskiego obiekt był doraźnie użytkowany, a jego wnętrza zostały opróżnione z ruchomego wystroju i wyposażenia. Poważne zniszczenia przyniosło bombardowanie miasta i zamku w 1741 r. przez wojska pruskie Fryderyka II – zniszczeniu uległy dachy z poddaszami, wieże oraz kościół. W efekcie rozebrane zostały wyższe piętra zamku oraz krużganki, z których zachowały się fragmenty w narożnikach skrzydła południowego.

W XVIII i XIX w. prowadzono prace remontowe, które miały na celu jedynie utrzymanie obiektu w stanie odpowiednim do bieżącego użytkowania na funkcje odbiegające od jego pierwotnej roli i rangi. W XIX w. dwukrotnie podjęto próby odbudowy zamku. W 1817 r. na zlecenie króla Fryderyka Wilhelma II znany architekt, Karol Fryderyk Langhans, przygotował projekt odbudowy i adaptacji rezydencji na cele administracyjne, jednakże prac tych nie zrealizowano. Trzydzieści lat później problematyką stanu zachowania zamku zajął się główny konserwator Prus Aleksander F. von Quast, dzięki któremu przeprowadzono prace przy dekoracji fasady budynku bramnego. Wykonano wówczas m.in. gipsowe odlewy niektórych rzeźb, a kamieniarz Ludwik Rosenthal odtworzył dwa zniszczone popiersia Piastów (Henryka II Pobożnego i Bolesława II Rogatki) oraz obramienia okienne drugiego piętra. Budynki zamkowe pełniły funkcje magazynów i szpitala, w skrzydle północnym ulokowano szkołę, która mieściła się tam do 1945 r.

W latach 1958-1959 prowadzono doraźne prace konserwatorskie przy budynku bramy i we wnętrzach skrzydła zachodniego. W 1966 r. przystąpiono do odbudowy zamku (O/Warszawski PKZ). Autorami projektu byli Tomasz Kornacki i Wacław Podlewski, prace nadzorował Jerzy Rozpędowski. Roboty budowlane zakończono w 1978 r., przez następne lata prace kontynuowano we wnętrzach w celu adaptacji obiektu na cele muzealne.

Opis

Zamek znajduje się w północno-zachodniej części starego miasta. Składa się z trzech skrzydeł zbudowanych wokół trapezoidalnego dziedzińca z murem parawanowym od północy. W narożniku południowo–zachodnim wznosi się gotycka, kwadratowa wieża Lwów oraz kaplica, a obok budynek bramny w formie wydatnego ryzalitu w stosunku do południowej fasady zamku. Skrzydła zamku założono na planie prostokąta i podpiwniczono. Skrzydła wschodnie i południowe są trzykondygnacyjne, zachodnie pięciokondygnacyjne. Skromne elewacje zewnętrzne skrzydeł są tynkowane, z kamiennym detalem architektonicznym w postaci profilowanych obramień okien. W strefie parteru na okna założone są kute kraty. Przeciwwagę dla elewacji zamku stanowi bogato zdobiona fasada budynku bramnego, która niemal w całości pokryta jest dekoracją rzeźbiarską. Od strony dziedzińca zamek okalają trójkondygnacyjne krużganki, zrekonstruowane na podstawie zachowanych fragmentów. W strefie przyziemia są to półkoliste arkady wsparte na kolumnach jońskich przedłużonych kanelowanymi pilastrami. W przyłuczach oryginalnych arkad zachowane są antykizujące medaliony z głowami męskimi i kobiecymi. Na pierwszym piętrze powielono układ arkad parteru i zastosowano kolumny w porządku korynckim. Na trzeciej kondygnacji gzyms dźwigają kolumny jońskie. Na wszystkich kondygnacjach znajdują się balustrady tralkowe z kamiennym parapetem. Portale zamknięte są prostokątnie oraz półkoliście, otwory okienne są prostokątne, w kamiennych opaskach. Na dziedzińcu znajduje się studnia oraz lapidarium z wyeksponowanymi elementami kamieniarki zamku i miasta, płytami nagrobnymi i herbami.

Obszerne piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi. Skrzydło południowe mieści przejazd prowadzący na dziedziniec, sklepiony kolebkowo i kolebkowo–krzyżowo. W strefie parteru tego skrzydła dalsze dwa pomieszczenia nakryte są sklepieniem kolebkowym. W pierwszym z nich mieści się hol muzealny. Pomieszczenia na pierwszym piętrze w skrzydle południowym i wschodnim: Wielka Sala, Salonik Herbowy oraz Sala Książęca, nakryte są sufitami z ozdobnymi fasetami. Kolejna kondygnacja to proste, pozbawione dekoracji sale przeznaczone na wystawy muzealne. Skrzydło zachodnie z zachowanymi ścianami zewnętrznymi, odbudowane wewnątrz, podzielone zostało na kondygnacje dostosowane do potrzeb muzealnych. Jest ono połączone funkcjonalne z Wieżą Lwów.

Wschodnią część kaplicy pw. św. Jadwigi stanowi dawne gotyckie prezbiterium świątyni, które jest zamknięte trójbocznie i zbudowane na kamiennym cokole. Ściany murowane są z cegły z wykorzystaniem do dekoracji zendrówek i glazury, wzmocnione przyporami. Część zachodnia kaplicy jest barokowa, tynkowana. Składa się na nią jedno przęsło oraz absyda. Od strony południowo-zachodniej zachowała się fragmentarycznie dolna partia wieży na rzucie kwadratu z kaplicą otwartą arkadowo do wnętrza świątyni.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa

Rodzaj: zespół rezydencjonalny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_PH.15481