Wzorowana na francuskich rozwiązaniach przestrzennych, ma wyjątkowe wartości artystyczne i historyczne, zwana „Polskim Wersalem” lub Wersalem Podlaskim.

Historia

Pałac wzniesiony w miejscu dawnego obronnego dworu Wiesiołowskich z początku XVII wieku. W końcu XVII w. Tylman z Gameren przekształcił założenie, nadając mu charakter osiowy i przebudował pałac dla wojewody podlaskiego, Stefana Mikołaja Branickiego. W XVIII w., dzięki Janowi Klemensowi Branickiemu (1689-1771), hetmanowi wielkiemu koronnemu, założenie zostało rozbudowane. Na obszarze ok. 14 ha powstała wspaniała rezydencja złożona z pałacu, ogrodów, stawów i zwierzyńca, zyskując w Europie miano „Polskiego Wersalu”. Prace architektoniczne prowadzili Jan Zygmunt Deybel, Henryk Klemm, Jakub Fontana, Pierre Ricaud de Tirregaille. Wnętrze pałacu ozdobiono sztukateriami i rzeźbami Jana Chryzostoma Redlera, malarstwem m.in. Szymona Czechowicza, Antoniego Herliczki i Augustyna Mirysa. Po śmierci J.K. Branickiego dobrami zarządzała Izabela Branicka, a następnie Potoccy, którzy sprzedali pałac królowi pruskiemu, Fryderykowi Wilhelmowi III. Po traktacie w Tylży Białystok z pałacem przypadł carowi Aleksandrowi I. W 1838 r. budynek przeznaczono na Instytut dla Panien Szlacheckich, a wnętrza przystosowano do celów szkolnych. W okresie międzywojennym pałac został siedzibą władz wojewódzkich. Podczas II wojny światowej został zdewastowany i spalony. Po wojnie rozpoczęły się prace konserwatorskie przy odbudowie pałacu, trwające do 1962 roku. Od 1950 r. pałac jest siedzibą Akademii Medycznej. Obecnie trwają prace przy rekonstrukcji ogrodów pałacowych.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy usytuowany jest w centralnej części Białegostoku, ujęty ulicami: Legionową, Kilińskiego, Placem Jana Pawła II, Akademicką, Mickiewicza i zabudową miejską. Zbudowany w stylu barokowym, zajmuje powierzchnię ok. 9 ha. Zespół składa się z pałacu z oficynami (1692 r.; 1720-1771) poprzedzonego od płn.-wsch. dwoma dziedzińcami: avant cour (dziedzińcem wstępnym) i cour d’honneur (dziedzińcem paradnym), ujęty murem, w którym umieszczone dwie studnie z poł. XVIII w. oraz Brama Wielka zwieńczona rzeźbą Gryfa (1758 r.). Oba dziedzińce zostały wydzielone murem z Bramą Herkulesów flankowaną dwiema kamiennymi rzeźbami wyobrażającymi Herkulesa walczącego z hydrą i ze smokiem. Od strony zachodniej pałac graniczy z Ogrodem Górnym, którego najważniejszym elementem jest salon ogrodowy utrzymany w stylu francuskim, z ośmioma parterami haftowymi, z czterema fontannami i licznymi rzeźbami, posągami, wazami oraz (zrekonstruowanym w 2011 r. Pawilonem pod Orłem. Od północy Ogród Górny graniczy z położonym nad kanałem Ogrodem Dolnym ze stawami i pawilonem Toskańskim z 2. poł. XVIII wieku.. W pd. części zespołu mieści się Pawilon Włoski z XVIII w., zrekonstruowany 1959 roku. Od strony pd.-wsch. pałacu usytuowany jest dawny arsenał Branickich z poł. XVIII w. oraz dawna oranżeria. Budynki murowane są z cegły, tynkowane; Pawilon pod Orłem - drewniany; partery ogrodowe obsadzone bukszpanem i kwiatami.

Ogrody dostępne; wnętrza pałacu udostępnione częściowo z uwagi na funkcjonującą w budynku siedzibę uczelni wyższej.

oprac. Joanna Kotyńska-Stetkiewicz, OT NID w Białymstoku, 04.07.2014 r.