Pałac wraz z otoczeniem wzorowany jest na siedzibach królewskich i możnowładczych charakterystycznych dla XVII-wiecznej architektury pałacowej Francji.

Historia

Pałac wzniesiony w miejscu dawnego obronnego dworu Wiesiołowskich z XVI w. W końcu XVII w. z inicjatywy Stefana Mikołaja Branickiego dwór został przebudowany wg projektu Tylmana z Gameren. W XVIII w. dobra białostockie odziedziczył Jan Klemens Branicki (1689-1771), hetman wielki koronny, który w 1728 r. rozpoczął przebudowę pałacu i całego założenia parkowego trwającą niemal do końca jego życia. Przebudowy pałacu podjął się Jan Zygmunt Deybel, do którego w następnych latach dołączyli inni architekci i budowniczowie: Jan Henryk Klemm, Jakub Fontana, Ricaurd de Tirregaille i Jan Sękowski. Wnętrza ozdabiały rzeźby Jana Chryzostoma Redlera, malowidła Szymona Czechowicza, Antoniego Herliczki, Sylwestra Mirysa, sztukaterie Antoniego Vogta, Feliksa Iwaszkiewicza. Pałac otrzymał formę późnobarokowej rezydencji typu francuskiego. Podczas przebudowy dobudowano nad korpusem głównym piętro, rozbudowano skrzydła boczne i oficyny, wnętrza pałacowe otrzymały nowy wystrój. W latach 1755-1759 zbudowano i ozdobiono rzeźbami nową klatkę schodową. Po bezpotomnej śmierci Branickiego w 1771 r. a później jego żony Izabeli (1808 r.) pałac przeszedł na własność cara Aleksandra I. W 1821 r. w skrzydle pałacu urządzono cerkiew garnizonową. W 1838 r. budynek przeznaczono na Instytut dla Panien Szlacheckich, a wnętrza przystosowano do celów szkolnych. W 1846 r. w lewym skrzydle pałacu umieszczono szpital i pokoje dla wychowawczyń. W końcu XIX w. przebudowano I piętro korpusu głównego pałacu, niszcząc wówczas rokokowy wystrój pomieszczeń. Instytut funkcjonował do 1915 r., kiedy to został ewakuowany ze względu na działania wojenne. Do 1918 r. pałac zajmowali Niemcy, którzy urządzili tu szpital. W okresie międzywojennym pałac został siedzibą władz wojewódzkich, starostwa i sądu. Podczas II wojny światowej budynek został zdewastowany i spalony. Po wojnie pod kierunkiem arch. Stanisława Bukowskiego rozpoczęły się prace przy odbudowie pałacu i jego otoczenia (brama wjazdowa, pawilony, parkan) trwające do 1962 roku. Podczas tych prac przywrócono pałacowi szatę z okresu jego największej świetności przypadającej na połowę XVIII wieku. Od 1950 r. pałac Branickich jest siedzibą Akademii Medycznej (ob. Uniwersytetu Medycznego).

Opis

Pałac usytuowany w centrum Białegostoku, we wschodniej części założenia pałacowo-parkowego. Od wschodu pałac poprzedzony dwoma dziedzińcami: avant cour i cour d’honneur, od zachodu i północy ogrodami. Barokowy. Wzniesiony na planie odwróconej litery U, z prostokątnym w rzucie korpusem głównym połączonym ze skrzydłami bocznymi kolumnowymi galeriami. Bryła rozczłonkowana, korpus główny prostopadłościenny, trójkondygnacyjny, z ryzalitami o zróżnicowanej głębokości i szerokości, ujęty jednokondygnacyjnymi skrzydłami bocznymi i pod kątem prostym połączony galeriami kolumnowymi z dwukondygnacyjnymi oficynami. Pałac kryty dachem czterospadowym, alkierze hełmami, oficyny - wysokimi dachami czterospadowymi i płaskimi zasłoniętymi balustradami attyk. Elewacje opracowane dekoracyjnie, potraktowane symetrycznie i osiowo, rozczłonkowane pilastrami i płycinami. zwieńczone balustradami, ozdobione rzeźbami. Okna reprezentacyjnego piętra w formie porte-fenêtre. Dolna kondygnacja boniowana, wydzielona gzymsem kordonowym. Trójosiowy ryzalit w elewacji frontowej zamknięty jest trójkątnym frontonem i zwieńczony rzeźbą Atlasa dźwigającego glob ziemski. Elewacja ogrodowa opracowana podobnie, z wejściem poprzedzonym kolumnowym portykiem z balkonem.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, wnętrza udostępnione częściowo.

Oprac. Grażyna Rogala, OT NID w Białymstoku, 22.12.2014 r.