Pałac Mieroszewskich zw. Gzichowskim jest jednym z trzech zachowanych tego typu obiektów, obok pałaców w Siemianowicach i w Zagórzu, wzniesionych przez słynny ród Mieroszewskich.

Historia

Powstanie Gzichowa (obecnej dzielnicy Będzina) datuje się na lata przed 1637 r. Początkowo w dokumentach kościelnych wzmiankowany był jako część Małobądza. Szczególny rozkwit miejscowości rozpoczął się wraz z jej zakupem w 1645 r. przez rodzinę Mieroszewskich herbu Ślepowron. Pod koniec XVII w. Gzichów wchodził w skład dóbr, których właścicielem był Jan Mieroszewski. Jego żoną była Benigna Estera baronówna Welczek. Po jego śmierci, w 1702 r. właścicielem dóbr został jego syn Kazimierz - tytularny chorąży Księstwa Siewierskiego i podstoli biecki. Wówczas w Gzichowie został zburzony pierwotny, drewniany dwór i rozpoczęto wznoszenie nowego obiektu o charakterze pałacowym. Budowę ukończono prawdopodobnie w 1718 r., gdyż taka data widnieje na rzeźbie parkowej. Na przełomie XVIII i XIX w. pałac został przebudowany. Wówczas dobudowano do niego boczne skrzydła. W 1825 r. zmarła Ludwika Mieroszewska i majątek przeszedł na własność rodziny Siemieńskich, a następnie Mycielskich. W 1863 r. dobra stały się własnością Chrystiana Gustava von Kramsta. Po jego śmierci, w 1869 r. zostały one odziedziczone przez jego dzieci. W 1890 r. pałac wraz z ziemią sprzedano Towarzystwu Kopalń i Hut Sosnowieckich. W okresie międzywojennym w budynek zamieszkiwał administrator Towarzystwa i jego rodzina. Po II wojnie światowej obiekt był użytkowany przez Spółdzielnię Rolniczą. W latach 50. XX w., w związku z obchodami 600-lecia Będzina, pałac został poddany częściowym pracom konserwatorskim, które ukończono w 1958 r. Od tego czasu w obiekcie funkcjonował Dom Kultury, działający do lat 70. W 1972 r. zapadła decyzja o kompleksowej restauracji całego zespołu. Wówczas zostały odkryte m.in. bogate polichromie datowane na koniec XVIII w. Prace zakończono w 1982 r. i odtąd pałac stanowi siedzibę Muzeum Zagłębia.

Opis

Pałac jest obiektem murowanym, tynkowanym, wzniesionym z cegły. Został założony na planie prostokąta z dwoma krótkimi skrzydłami. Obiekt jest dwukondygnacyjny. Całość przekryta jest dachem mansardowym z lukarnami. Elewacja frontowa (południowo-wschodnia) jest rozczłonkowana rustykowanymi pilastrami. Okna są prostokątne zdobione profilowanymi obramieniami. W środkowej części znajduje się ryzalit zdobiony pilastrami dźwigającymi belkowanie. Zwieńczenie stanowi szczyt ujęty w spływy wolutowe. Przed ryzalitem znajduje się portyk kolumnowy wsparty na czterech kolumnach podtrzymujących taras. Prowadzi on do głównego wejścia o dwuskrzydłowych drzwiach. Otacza je portal zwieńczony łamanym gzymsem i zdobiony lizenami. Boczne ryzality zwieńczone są attykami o formach pozornej balustrady zdobiona wazonami klasycystycznymi. Elewacja tylna jest podzielona lizenami. W części parterowej znajdują się symetrycznie rozmieszczone trzy otwory wejściowe o dwuskrzydłowych drzwiach. Miedzy nimi znajdują się prostokątne otwory okienne i blendy. Skrzydła boczne mają analogicznie rozmieszczenie otworów okiennych: po jednym na każdej kondygnacji. Naroża są ujęte pionowymi, rustykowanymi pilastrami. Wnętrze posiada amfiladowy układ pomieszczeń. Sale są nieduże, niektóre mają zaokrąglone naroża. Reprezentacyjny salon znajduje się na piętrze. Zdobiony jest bogatą polichromią iluzjonistyczną datowaną na koniec XVIII w. Pierwotne wyposażenie wnętrza nie zachowało się. Park otaczający pałac zachował się w formie szczątkowej. W części zachodniej znajdowały się ciekawe okazy drzew. Wśród nich rozmieszczone były kamienne rzeźby. Ich autorstwo przypisywane jest warsztatowi Jerzego Leonarda Webera (1675-1732).

Obecnie pałac jest siedzibą Muzeum Zagłębia w Będzinie. Pałac jest czynny codziennie oprócz poniedziałków. We wtorek, czwartek, piątek istnieje możliwość zwiedzania od godziny 9:00 do 16:00. W środę, sobotę, niedzielę pałac czynny od godziny 9:00 do 17:00. W okresie letnim (lipiec, sierpień) muzeum jest czynne we wtorek, środę, piątek, sobotę, niedzielę od godziny 10:00 do 18:00, a w czwartek od 10:00 do 17:00.

W każdy czwartek można zwiedzać pałac bezpłatnie.

Oprac. Sabina Rotowska, OT NID w Katowicach, 10-12-2015 r.