Kolekcja prezentuje grodziska i cmentarzyska będące pozostałościami tzw. Grodów Czerwieńskich, historycznego terytorium z okresu kształtowania się początków Polski piastowskiej w X-XIII w., obejmującego obecnie południowy obszar województwa lubelskiego.
Grody Czerwieńskie, położone na pograniczu Polski piastowskiej i Rusi Kijowskiej, odegrały ważną rolę w historycznym procesie kształtowania się początków państwowości Polski i Ukrainy. Po długoletnich dyskusjach historycy przyjmują obecnie, że tak określony w źródłach pisanych (latopisach ruskich) obszar, znajdował się w międzyrzeczu Wisły i Bugu. Najważniejszym i największym z Grodów Czerwieńskich był Czerwień, którego pozostałością do naszych czasów jest grodzisko we wsi Czermno, gm. Tyszowce. Przypisuje mu się rolę stolicy tego terytorium. Inne ważniejsze grody to: Wołyń (obecnie grodzisko w Gródku Nadbużnym, gm. Hrubieszów) oraz Sutiejsk (obecnie grodzisko w Sąsiadce, gm. Sułów), wielokrotnie wymieniane w przekazach pisanych.
Jako pozostałości Grodów Czerwieńskich na obecnym etapie badań historycy uznają również grodziska m.in. w Grabowcu, gm. Grabowiec; Guciowie, gm. Zwierzyniec (wraz z cmentarzyskami), cmentarzysko w Lipsku Polesiu (lokalizacja grodziska nie jest pewna). Grody wielokrotnie przechodziły z rąk polskich w ruskie i odwrotnie. W 981 r. Włodzimierz Wielki odebrał je Lachom (Polakom), o czym wspomina kronikarz Nestor w „Powieści minionych lat…”. W 1018 r., podczas interwencji na rzecz swego zięcia Świętopełka odebrał je Rusinom Bolesław Chrobry. Zostały one utrzymane do 1031 r., kiedy ponownie zajął je dla Rusi Jarosław Mądry. W latach 1208-1214 Leszek Biały opanował ziemie na wschód od Wieprza po Bug. W 1219 r. odzyskał je Daniel Romanowicz i włączył do księstwa halicko-włodzimierskiego. W 1240 r. grody zostały zaatakowane przez Mongołów pod wodzą Batu-chana i prawdopodobnie zniszczone. Ostateczny kres ich istnienia nastąpił w 1261 r., kiedy chan Burondaj nakazał zniesienie obwarowań grodowych. Duży wkład do poznania historii Grodów Czerwieńskich wniosły archeologiczne badania wykopaliskowe, których początki sięgają lat 20-tych XX wieku. Objęto nimi w większym lub mniejszym zakresie wszystkie obiekty prezentowane w kolekcji.