Zespół zagrody w Zyndranowej jest rzadkim przykładem zachowanych w dobrym stanie obiektów drewnianego budownictwa mieszkalnego i gospodarczego, typowego dla dawnej Łemkowszczyzny. Prezentowane we wnętrzach budynków bogate zbiory kultury Łemkowskiej, m.in. dzieła sztuki cerkiewnej, wyroby rzemiosła, sprzęty codziennego użytku, narzędzia rolnicze przybliżają dzieje licznie zamieszkujących te tereny przed 2. wojną światową Łemków.

Historia

Zagroda w Zyndranowej jest częścią założenia muzealnego typu skansenowskiego, prezentującego kulturę Łemkowszczyzny. Jej zaczątkiem były działania Teodora Gocza, właściciela domu w Zyndranowej, który po powrocie z wysiedlenia (w ramach akcji „Wisła”) rozpoczął gromadzenie łemkowskich pamiątek. Z jego inicjatywy w 1968 r. utworzona została Izba Pamiątek Kultury Łemkowskiej. W 1990 r. muzeum zostało objęte opieką przez Muzeum Historyczne w Dukli, a następnie prowadzone było przez samorząd Dukli. Czasowo zawieszone (w latach 1994-96) stało się następnie oddziałem Muzeum Okręgowego w Krośnie. Obecnie prowadzone jest przez Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej. W muzeum, poza budynkami zagrody Teodora Gocza, prezentowane są także inne obiekty, przeniesione z kilku miejscowości oraz rekonstruowane (m.in. wiatrak z Wapiennego, chałupa z Tylawy, chałupa żydowska, kapliczka, cygańska kuźnia). Muzeum organizuje wystawy popularyzujące kulturę Łemków, prowadzi także warsztaty oraz działalność wydawniczą. Obecnie w skład zespołu zagrody-muzeum wchodzą autentyczne zachowane in situ budynki dawnej zagrody Goczów, budynki przeniesione z innych miejscowości oraz obiekty rekonstruowane. Należą do nich: chyża – chałupa wzniesiona w 1860 r. (przebudowana w 1901 r.), koniusznia czyli dawna stajnia z 1923 r. i chlewik z kurnikiem z 1934 r. (stanowiące część zagrody rodziny Goczów) oraz chałupa przeniesiona z Tylawy (obecnie świetlica wiejska, sala ekspozycyjna i biblioteka), kuźnia, wiatrak przeniesiony z Wapiennego, mała karczma, kaplica (rekonstrukcja łemkowskiej kaplicy z przełomu XIX/XX w.)

Opis

Zagroda-muzeum usytuowana jest na północnym krańcu wsi, po wschodniej stronie drogi do Tylawy, na płaskim terenie nadrzecznym wydzielonym z trzech stron drewnianym ogrodzeniem. Zabudowania pierwotnej zagrody T. Gocza usytuowane są w głębi działki, po prawej stronie ścieżki prowadzącej od drogi. Budynki: chałupa, stajnia i chlewik rozlokowane są z trzech stron prostokątnego podwórza.

Głównym i najstarszym budynkiem w zagrodzie jest drewniana chyża (chałupa) rodziny Goczów wzniesiona w konstrukcji zrębowej (o węgłach wiązanych „na rybi ogon”) na podmurowaniu z kamienia łamanego z przedsionkiem konstrukcji sumikowo-łątkowej. Dach kryty jest słomą. Budynek na rzucie prostokąta z przedsionkiem od frontu i przybudówką w elewacji tylnej. Wnętrze o układzie dwutraktowym z sienią na przestrzał. Na lewo od sieni znajduje się izba i alkierz (w drugim trakcie), po prawej stajnia (z wejściem od frontu) i komora (z wejściem z sieni) oraz wozownia (z bramą od frontu). Do izby i alkierza w ścianie szczytowej przylega tzw. zachata, a do elewacji tylnej dobudowany tzw. plewnik i przedsionek. Od frontu dobudowany tzw. kantorek. Parterowa chałupa nakryta jest wysokim dwuspadowym dachem o wydatnych okapach; zachata, plewnik, przedsionek i kantorek nakryte daszkami pulpitowymi pokrytymi gontem. Zrąb ścian zewnętrznych jest malowany w kolorze ciemnobrązowym, styki belek zrębu uszczelnione gliną i bielone; bielone są także czoła ostatków w zwęgłowaniach. Obramienia okien malowane są na niebiesko. Szczyty w elewacjach bocznych są odeskowane pionowo. W izbie, na środkowej belce stropu występuje zdobienie w kształcie krzyża łacińskiego, półksiężyca i rozety oraz napis: R.P 1901”. We wnętrzu zachowany piec z kapą i zapieckiem.

Stajnia z boiskiem to drewniany budynek konstrukcji zrębowej, o prostokątnym rzucie i prostej bryle. Dwuspadowy dach kryty jest słomą. Do jednej ze ścian szczytowych dobudowany jest wtórnie podcień kryty dachem pulpitowym.

Chlewik to niewielki drewniany obiekt konstrukcji zrębowej. W bryle budynku zwraca uwagę wysoki dwuspadowy dach o wydatnych okapach i nadwieszonych szczytach.

Godziny zwiedzania Muzeum dostępne są na stronie internetowej http://www.zyndranowa.org/pl/zwiedzaniedojazd/

Oprac. Anna Fortuna-Marek, OT NID w Rzeszowie, 08-08-2017 r.