Raczyńskich. Okazały dwór o eklektycznym historyzującym wystroju stanowi wartościowy przykład siedziby - rezydencji zarządcy majątku szlacheckiego z pocz. XX wieku.

Historia

Wieś Żuraw od średniowiecza stanowiła własność szlachecką. W kon. XVIII w. weszła w skład dóbr Złoty Potok. W Żurawiu wzmiankowany był wówczas dwór, którego lokalizacja nie jest znana. W 1. poł. XIX w. wieś Żuraw była związana z dobrami Złoty Potok i przechodziła w ręce kolejnych właścicieli, którzy początkowo zamieszkiwali w Żurawiu. W 1827 r. właścicielami Żurawia byli Skarżyńscy, do dóbr należały również folwarki w Zalesicach i pobliskim Lipniku. W 1851 r. Żuraw wraz z licznymi wsiami w tym rejonie wszedł w skład rozległego majątku hrabiego Wincentego Krasińskiego. W 1878 r. dobra w Złotym Potoku na mocy dziedziczenia zostały przejęte przez Raczyńskich. W tym czasie w Żurawiu działał folwark. Obecny dwór został zbudowany zapewne na pocz. XX w. dla ówczesnego zarządcy lub dzierżawcy majątku, być może w miejscu starszego założenia tego typu. Dokładna data budowy nie jest znana. Po II wojnie światowej dwór znajdował się w rękach prywatnych, częściowo pełniąc funkcję mieszkalną, częściowo gospodarczą. W 1989 r. mocno zniszczony obiekt nabył nowy właściciel, w którego rękach dwór pozostaje do dziś. W 1. poł. lat 90. XX w. budynek przeszedł kapitalny remont. Wykonano nową więźbę i pokrycie dachu, przebudowę portyku kolumnowego i schodów przy wejściu, remont elewacji i wnętrz. W tym czasie przebudowano zwieńczenie i dach portyku, wprowadzając partię fryzu nad gzymsem oraz trójkątny szczyt. Teren parku został uzupełniony współczesnym zagospodarowaniem z częściowo odtworzonym układem w trakcie rewaloryzacji z kon. lat 90. XX wieku.

Opis

Zespół dworsko-parkowy znajduje się w pn. części wsi Żuraw, na pn. wsch. od kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja. Od pd. przylega do ul. Kościelnej, od pn. otoczony jest polami uprawnymi; granice założenia częściowo wyznacza ogrodzenie (m.in. wzdłuż ul. Kościelnej oraz łamaną linią od pn.). Dwór usytuowany jest w pn. części zespołu, fasadą zwrócony na południe. Na osi przed dworem urządzony wydłużony podjazd. Droga dojazdowa od ul. Kościelnej przesunięta na zach. od osi dworu, łączy się prostopadle z aleją (na osi wsch. - zach.), przy której stoi dwór. Do dworu od zach. prowadziła pierwotnie aleja dojazdowa obsadzona klonami, wiązami i robiniami.

Dwór eklektyczny o cechach klasycystycznych. Wzniesiony na planie prostokąta, z portykiem kolumnowym od frontu oraz dwukondygnacyjną przybudówką w narożniku pn.-wsch. Parterowy, na wysokim cokole, częściowo podpiwniczony (część wsch.), przykryty dachem dwuspadowym z użytkowym poddaszem. Przybudówka przykryta niższym dachem dwuspadowym. Murowany z cegły ceramicznej pełnej, na fundamentach z kamienia wapiennego. Elewacja frontowa (pd.) ośmioosiowa, niesymetryczna, w części środkowej wgłębiona, tworzy podcień z wysuniętym nieznacznie przed lico portykiem kolumnowym. Portyk poprzedzony szerokimi schodami wejściowymi ujętymi murkami, wsparty na czterech toskańskich kolumnach, z wykonanym współcześnie trójkątnym zwieńczeniem. Kolumny portyku wspierają rozbudowane (w latach 90. XX w.) belkowanie odtwarzające detal elewacji. Powyżej gzymsu w polu tympanonu umieszczone półokrągłe okno. Otwory okienne i drzwiowe w portyku zamknięte łukiem pełnym, pozostałe prostokątne (w poddaszu i przybudówce zbliżone do kwadratu), w profilowanych obramieniach. W szczytach elewacji wsch. i zach. okrągłe okienka. Elewacje o eklektycznym wystroju (elementy detalu profilowane z cegły), otynkowane. Narożniki budynku oraz przybudówki ozdobione boniowaniem. Ponad linią otworów parteru uproszczony gzyms złożony z dwóch wąskich profili o kwadratowym przekroju, w elewacjach szczytowych oddzielający parter od poddasza. W ścianach podłużnych nad nim płycinowy fryz pod okapem, w narożnikach ponad boniowaniem w formie powiększonych prostokątnych płycin. Elewacje szczytowe zwieńczone schodkowym fryzem. Wnętrze o zachowanym układzie konstrukcyjnym, w części środkowej dwutraktowe, część wsch. i zach. - trzytraktowe.

Park z pocz. XX w. w typie krajobrazowym. Starodrzew parkowy zachowany głównie w pn. części terenu. Wartościowy starodrzew tworzyły nasadzenia przy drodze dojazdowej w części zach., grupy i szpalery klonowe, grabowe, robiniowe (w rejonie dworu, w pn. granicy założenia, w środkowej i środkowo-wschodniej części założenia) oraz mniejsze skupiska i pojedyncze drzewa. Przy dworze od strony pn.-zach. urządzony sad. W części pd.-wsch., na skraju założenia utworzony staw w miejscu dawnego grodziska (tzw. gródek stożkowy).

Zabytek niedostępny. Własność prywatna.

oprac. Aleksandra Bednarska, 01-12-2015 r.