Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

szkoła - Zabytek.pl

szkoła


budynek użyteczności publicznej 1930 - 1934 Warszawa

Adres
Warszawa, Stefana Czarnieckiego 49

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

Obiekt jest znakomitym przykładem architektury szkolnej II Rzeczypospolitej, okresu intensywnego rozwoju tego rodzaju budownictwa.

Jest dziełem Jana Koszczyca Witkiewicza, jednego z najoryginalniejszych polskich architektów I poł. XX w., bratanka Stanisława Witkiewicza i stryjecznego brata Witkacego. W budynku połączono cechy kilku popularnych wówczas stylów: dworkowego, art deco i funkcjonalizmu. Obiekt ten zachował w większości oryginalną formę i unikalny detal, a liczne uszkodzenia elewacji po ostrzale z czasów powstania warszawskiego stanowią świadectwo jego bogatej wojennej historii. Budynek szkolny został objęty ochroną konserwatorską wraz z otaczającym go terenem i zielenią.

Historia

Budynek powstał w latach 1932-33 dla szkoły powszechnej i przedszkola na obszarze osiedla Mieszkaniowo-Budowlanego Stowarzyszenia Spółdzielczego Oficerów tzw. Żoliborza Oficerskiego budowanego od 1922 r. na terenach pofortecznych wokół Cytadeli. Usytuowano go na tyłach Fortu Sokolnickiego i założonego wokół niego w l. 1925-32 Parku im. Stefana Żeromskiego. Szkoła była jedną z kilku w Warszawie prowadzonych przez powstałe w 1925 r. Stowarzyszenie „Rodziny Wojskowej”, w którym przewodniczącą Sekcji Szkolnej była Marszałkowa Aleksandra Piłsudska. Początkowo mieściła się w kilku pomieszczeniach w Cytadeli, przy ul. Śmiałej 5a i mieszkaniu przy ul. Mickiewicza 18. W 1928 r. kierowniczką szkoły została Janina Dunin-Wąsowiczowa, a wkrótce potem podjęto decyzję o budowie nowego budynku. Obiekt powstał pod nadzorem Funduszu Kwaterunku Wojskowego wg projektu i pod kierunkiem Jana Koszczyca Witkiewicza spokrewnionego z rodziną Piłsudskich. Wykonawcą było przedsiębiorstwo Juliana Zielińskiego. Architekt połączył elementy stylu dworkowego dominujące w części frontowej z cechami funkcjonalizmu widocznymi w formie skrzydła tylnego. W wystroju elewacji zastosował charakterystyczne dla swojej twórczości dekoracje z cegły klinkierowej, dla których inspiracje znaleziono w północnoeuropejskim manieryzmie, wiedeńskiej secesji i stylu zakopiańskim. Naukę w nowym budynku rozpoczęto we wrześniu 1934 roku. Skrzydło frontowe mieściło na parterze hol, szatnie, pokój lekarski, pracownię stolarską, toalety, jadalnię i mieszkanie woźnej, a na piętrze salę gimnastyczną ze sceną. W skrzydle tylnym na obu kondygnacjach wzdłuż korytarzy znajdowały się klasy przeznaczone dla 30 dzieci i oświetlone dużymi oknami od południa. Na piętrze obok trzech klas ulokowany był  pokój nauczycielski, a od zachodu sala przedszkolna dzielona składaną oszkloną ścianą, połączona z tarasem zabezpieczonym wysoką kratą. Na parterze przeznaczonym dla starszych roczników były trzy klasy, pracownia i kancelaria kierowniczki. W zachodniej elewacji pod tarasem znajdowała się weranda z wyjściem na teren przyszkolny rozciągający się na południe i zachód od budynku z ogrodem, boiskami i placem zabaw. Ośmiofilarowa pergola poprowadzona od werandy wzdłuż północnej granicy posesji stanowiła kompozycyjne przedłużenie elewacji. Po wybuchu II wojny światowej szkołę przymusowo zamknięto w październiku 1939 roku. Zorganizowano w niej schronienie dla rodzin wojskowych przesiedlonych z Pomorza, a od 1941 r. chłopięcy internat dla sierot i półsierot „Rodziny Wojskowej” im. Stefana Czarnieckiego kierowany przez Jadwigę Luśniak „Wichurę”. Przebywało w nim 65 chłopców w wieku od 12 do 16 lat. W placówce działało też nauczanie w tajnych kompletach. W sali gimnastycznej urządzono stołówkę Rady Głównej Opiekuńczej pod patronatem Janiny Dunin-Wąsowiczowej „Leny”. Było to też miejsce wydawania zapomóg dla ukrywających się Żydów. Fakty te i działalność obu pań upamiętniono na tablicy umieszczonej na fasadzie budynku. W momencie wybuchu powstania warszawskiego większość dzieci przebywała na wakacjach w Zalesiu Górnym. W dniach 5-11 sierpnia na ul. Czarnieckiego znajdowały się barykady powstańcze. Budynek szkoły służył jako stołówka i magazyn żywności dla powstańców, a także szpital polowy nr 104, który ze względu na intensywny ostrzał przeniesiono do Fortu Sokolnickiego. Budynek po zakończeniu wojny nosił liczne uszkodzenia elewacji, miał wybite szyby, sala gimnastyczna była wypalona i pozbawiona dachu. Do 1949 r. przeprowadzono remont obiektu, a salę gimnastyczną podwyższono przy udziale projektanta budynku. Zmiany w pierwotnym wyglądzie obiektu przyniosła naprawa częściowo zniszczonego komina kotłowni i zabudowa podcienia tarasu przy zachodniej elewacji. W budynku ulokowano państwową Szkołę Powszechną nr 35, którą zamknięto w czerwcu 1966 roku. W jej miejsce  działała Zasadnicza Szkoła Zawodowa ZREMB-2 do 1968 r., od kiedy  budynek stał się siedzibą Szkoły Podstawowej Specjalnej nr 123, która w latach 2004-2018 z Gimnazjum Specjalnym nr 66 tworzyła Zespół Szkół Specjalnych nr 100. Przez wiele lat w budynku nie prowadzono większych remontów, przez co zachowany był niemal w pierwotnym stanie. Od 1995 r. rozpoczęto sukcesywne prace przy obiekcie polegające m in. na wymianie okien i pokrycia dachu. W latach 2016–2017 przeprowadzono remont elewacji, podczas którego zakonserwowano ponad tysiąc śladów po ostrzale z zachowanych ok. 3 tysięcy, zrekonstruowano schody wejściowe, część komina i pergolę. 

Opis

Budynek położony jest w otoczeniu zieleni w południowej części dużej parceli leżącej między ul. Czarnieckiego, a Fortem Sokolnickiego. Jest murowany z cegły, założony na rzucie odwróconej litery L, piętrowy, częściowo podpiwniczony. Skrzydło frontowe budynku o cechach architektury dworkowej harmonijnie koresponduje z willowym charakterem okolicznej zabudowy. Ma urozmaiconą bryłę o niższych partiach bocznych  przykrytą spadzistym, wielopołaciowym dachem krytym dachówką, urozmaiconym facjatą, lukarnami i dekoracyjnym kominem, Podłużne skrzydło poprzeczne ma kubiczną, funkcjonalistyczną formę z rytmicznie rozmieszczonymi dużymi oknami i płaskim dachem schowanym za attyką utworzoną przez podwyższenie ścian z wyjątkiem trzech środkowych segmentów elewacji południowej. W pobliżu wewnętrznego narożnika do tylnego skrzydła przylega wysoki dekoracyjny, komin kotłowni. Elewacje rozczłonkowują rytmiczne rozstawione lizeny o trójkątnym przekroju. Elementem dekoracyjnym wyróżniającym się na tle szlachetnego tynku są oblicowania wykonane z cegły klinkierowej na narożnikach, gzymsach, cokołach, schodach i przestrzeniach międzyokiennych, często o bardzo ozdobnym wątku. W wielu miejscach zastosowano wzory ze skośnie ułożonej cegły, jak w jodełkowych ornamentach zdobiących elewację frontową w pasie między kondygnacjami. Elewacja ta ma parter siedmioosiowy i uskokowo zwęża się do podwyższonej trójosiowej partii środkowej wciętej w połać dachu. W północnym narożniku w podcieniu pod okapem dachu ulokowano główne wejście poprzedzone narożnymi schodami. Na elewacji frontowej i najbliższej ulicy trójosiowej partii elewacji północnej widoczne są  zachowane liczne uszkodzenia po ostrzale pochodzące z czasów II wojny światowej.   Przy krótszej elewacji tylnego skrzydła znajduje się parterowa przybudówka powstała z zabudowy werandy pod tarasem piętra o charakterystycznej wygiętej kracie. Na zachód od niej wzdłuż przedwojennej granicy posesji rozciągała się pergola złożona obecnie z sześciu słupów z cegły klinkierowej i przęseł z metalowej siatki. Na terenie po północnej stronie budynku wzdłuż elewacji widoczne są dwie latarnie-pastorały będące pamiątką po przedwojennej drodze. W wystroju wnętrza adaptowanego na potrzeby dzisiejszej szkoły na uwagę zwracają oryginalne drewniane dwubiegowe schody oraz podwójne dwuskrzydłowe dębowe drzwi wejściowe z charakterystyczną dekoracją nawiązującą do zdobień elewacji. 

Obiekt dostępny 

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 10.04.2019 r.

Bibliografia 

  • Karta Ewidencyjna Zabytku Architektury. Budynek szkoły, Warszawa, opr.  A. Radźwicka-Milczewska, 1998, Archiwum NID  

  • Szkoła Rodziny Wojskowej na Żoliborzu. Orientacyjny wykaz ilościowy robót budowlanych, Centralne Archiwum Wojskowe

  • Encyklopedia Warszawy, Warszawa 1994

  • Krasucki M., Powalisz M., ŻOL Ilustrowany atlas architektury Żoliborza, Warszawa 2014

  • Kronika odbudowy. Odbudowa i budowa szkół w Warszawie w sezonie 1949, „Stolica” 1949, nr 36 s. 2-3

  • Leśniakowska M., Architekt Jan Koszczyc Witkiewicz (1881-1958) i budowanie w jego czasach, Warszawa 1998

  • Leykam [M.], Kronika, Architektura, „Plastyka”, 1938, R. IV, nr. 1, s. 24

  • Pisarek E., Szkoła z piernika, b.m.d.w.

  • Pszczółkowski M., Architektura szkolna II Rzeczypospolitej, Łódź 2017

  • Zieliński J. , Pawłowski T., Żoliborz przewodnik historyczny, Warszawa 2008

  • Urzykowski T., Ponad 1 tys. dziur po kulach pozostawiono podczas remontu szkoły. „Mówią o historii miasta więcej niż pamiątkowe tablice”-http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,24470963,ponad-tysiac-dziur-po-kulach-pozostawiono-podczas-remontu-szkoly.html – dostęp 26-02-2019  

  • http://mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=mapa_historyczna – dostęp 09-04-2019

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: modernistyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.197108, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.34338