W latach międzywojennych budynek ten był siedzibą V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech. Mieściła się tu również centrala wszystkich polskich organizacji z terenu pogranicza, szkoła polska, przedszkole i filia redakcji „Głosu Pogranicza i Kaszub”.

Historia

Początki Złotowa wiążą się z istniejącym tu wczesnośredniowiecznym grodem Ziemi Krajeńskiej (Wielatowo). Prawa miejskie osada uzyskała przed 1458 r., prawdopodobnie jeszcze w XIV w., i ponownie - po ich utracie - w 1665 r. Po 1772 r. miasto znalazło się pod zaborem pruskim, stając się ośrodkiem polskiego ruchu gospodarczego i oświatowego. Istniały tu m. in. Bank Ludowy (założony w 1902 r.), Spółdzielnia „Rolnik” (1906) oraz „Bank Parcelacyjny (1909), a także Szkoła Polska, chór męski „Cecylia” i Bractwo Kurkowe.

Po I wojnie światowej Złotów - mimo protestów ludności - pozostał w granicach Niemiec. W okresie międzywojennym zarówno miasto jak i powiat złotowski był prężnym ośrodkiem polskości. Od 1923 r. mieściła się tu siedziba V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech - organizacji założonej w sierpniu 1922 r. w Berlinie jako reprezentacja prawna interesów Polaków - obywateli niemieckich i ich stowarzyszeń. Głównym zadaniem Związku było - wobec dyskryminacyjnej polityki Niemiec - zdobycie dla ludności polskiej pełnych praw mniejszości narodowej i obrona jej interesów we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Działalność ZPwN obejmowała pięć Dzielnic: Śląsk (Dzielnica I), Berlin i środkowe Niemcy (Dzielnica II), Westfalię i Nadrenię (Dzielnica III), Warmię, Mazury i Powiśle (Dzielnica IV) i wreszcie tzw. Pogranicze - Ziemię Złotowską, Bytowską, Lubuską i Lęborską (Dzielnica V). Związek prowadzil działalność polityczną, gospodarczą i kulturalną, miał reprezentacje w sejmie oraz sejmikach prowincjonalnych i powiatowych, a także w radach miejskich. Patronował rozwojowi polskiego szkolnictwa, spółdzielczości, organizacjom zawodowym, śpiewaczym, sportowym, młodzieżowym i akademickim oraz prasie polskiej. Znakiem związku było Rodło. Kierownikiem V Dzielnicy od chwili jej powstania w 1923 r. do maja 1939 r. był Izydor Mackowicz.

Złotów był też siedzibą Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na obwód pilski, założonego w 1924 r. Na czele zarządu Towarzystwa stanął prezes - ks. Maksymilian Grochowski. Szkoła Polska w Złotowie zastała założona w 1929 r. Była to jedyna na Złotowszczyźnie szkoła działająca w środowisku miejskim.

Początkowo ZPwN i P-KTS miały swoją siedzibę w budynku prywatnym, szkoła polska mieściła się w salce w Banku Ludowym. W 1929 r. Towarzystwo nabyło od przychylnie nastawionego do Polaków księgarza Ericha Hoffmanna stanowiący jego własność budynek (wzniesiony w l. 1906-07) oraz otaczający go teren. Hoffmann z powodu jego sprzedaży organizacji polskiej miał duże nieprzyjemności ze strony władz niemieckich. Na placu za domemem wzniesiono nowy budynek, do którego przeniesiono szkołę. W budynku gł. - po remoncie i adaptacji - urządzono dwie klasy szkolne, kancelarię, świetlicę oraz pokoje biurowe dla ZPwN i P-KTS. Od tego czasu dom ten stał się centralnym ośrodkiem życia polskiego na Ziemi Złotowskiej.

Po II wojnie światowej budynek przeszedł na własność skarbu państwa. Początkowo mieścił się tu Wydział Oświaty PPRN, później - Inspektorat Oświaty, a po 1975 r. - Delegatura Kuratorium Oświaty w Pile. W latach dziewięćdziesiątych XX w. obiekt został skomunalizowany. Obecnie mieści się tu niewielki hotel i restauracja, a także Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Rodło”, Związek Gmin Krajna i in.

Opis

„Dom Polski” usytuowany jest centrum miasta, po zach. stronie ul. Ks. Domańskiego, u jej wylotu na Pl. 31 Stycznia, naprzeciw ratusza. Przed budynkiem znajduje się skwer. Wśród zieleni widnieje rzeźba z 1993 r. przedstawiająca motyw z herbu Złotowa - jelenia. „Dom Polski” wzniesiony został na rzucie trapezu, Od strony podwórza przylega do niego wydłużona prostokątna oficyna, od wsch. - niewielka przybudówka mieszcząca klatkę schodową. Dom jest piętrowy. Jego zwartą, wzbogaconą trójbocznym wykuszem bryłę nakrywa wysoki dach dwuspadowy z wystawkami od strony frontu. Nad całością dominuje nadbudowana ponad przybudówką wsch. wieża nakryta namiotowym daszkiem zwieńczonym ozdobna metalową sterczyną.

„Dom Polski” jest budynkiem murowanym z cegły, jego ściany otynkowano. Dach kryty jest dachówką ceramiczną. Wnętrza nakryte są stropami murowanymi i drewnianymi z podsufitką.

Elewacje budynku zostały otynkowane. Kolorystyka pierwotna pozostaje nieznana, obecnie oparta jest na kontraście ciemnej czerwieni (partia cokołu) oraz jasnego różu (balkon, naroża, pasy międzykondygnacyjne, obramienia części otworów). Plastyczne elementy dekoracji elewacji frontowej pomalowano na biało. Elewacja frontowa zaprojektowana została asymetrycznie. W jej wyższej, centralnej części znajduje się wykusz zwieńczony balkonem ozdobionym fryzem z esownic. Ponad balkonem w połaci dachu znajduje się wystawka dachowa z szerokim, zamkniętym łukiem odcinkowym oknem. Poprzedzona tarasem część zach. elewacji jest dwuosiowa, z dwiema parami prostokątnych okien. Partia wsch. węższa, jednoosiowa, z parą okien sześciopodziałowych. Po stronie wsch. umieszczono tablicę pamiątkową z napisem informującym o dawnym przeznaczeniu obiektu. Elewację frontową ozdabia bogata dekoracja sztukatorska o motywach geometrycznych, roślinnych (stylizowane ulistnione gałęzie kasztanowca, kwiaty itp.) oraz zoomorficznych (motyw ptaków przypominających pingwiny w płycinach pod oknami piętra, jeleń ponad oknem wystawki dachowej, sowy u jej nasady). Po stronie wsch. widoczna jest wieża, w przyziemiu której znajduje się gł. wejście do budynku. Poprzedzają je schody o ozdobnej, metalowej balustradzie.

Wśród wnętrz „Domu Polskiego” na uwagę zasługują dwa pomieszczenia na piętrze traktu frontowego, gdzie zachowała się sztukatorska dekoracja sufitów (profilowane obramienia, w jednym z pokoi motywy geometryczne i centralna rozeta, w drugim - motywy roślinne). Ponadto w budynku zachowała się ramowo-płycinowa stolarka drzwiowa z elementami dekoracji snycerskiej, okna z ozdobnymi listwami przytykowymi oraz tralkowa balustrada schodów.

Zabytek dostępny. W budynku funkcjonuje niewielki hotel i restauracja. Informacje na stronie www.dompolskizlotow.pl

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 29-10-2015 r.