Historia

Kościół w Złotoryi (do 1945 r. - Goldberg) po raz pierwszy w źródłach został wymieniony w dokumencie papieskim z 1217 roku.

Pierwotna, romańska świątynia wzniesiona została pomiędzy drugim i czwartym dziesięcioleciem XIII w.; prezbiterium i przęsła transeptu bazyliki były zamknięte od wschodu półkolistymi absydami. Kolejny etap budowy nastąpił po przejęciu patronatu nad kościołem przez joannitów w 1270 r. Z fazy wczesnogotyckiej pochodzi portal północny kościoła (k. XIII w.). Korpus kościoła oraz sklepienie powstały prawdopodobnie ok. 1300-1330 r. Wówczas wystawiono fasadę zachodnią (którą w 1848 r. oraz w latach 1914-18 przebudowano) oraz wieżę północno-zachodnią. W 1431 r. kościół otoczono wałem i fosą; ok. 1485 r. wzniesiono wieżę wschodnią (tu mieściła się biblioteka Trotzendorfa). W 1526 r. patronat nad kościołem przejęło miasto. Po pożarze w 1576 r., w latach 1583-1595 nastąpiła odbudowa i odnowienie kościoła, ok. 1596 r. renowacja wschodniej wieży, w 1621 r. odbudowa po pożarze z 1613 r. wieży północno-zachodniej (w czasie renowacji w latach 1914-18 wieżę ze względu na zły stan techniczny rozebrano i zbudowano na nowo). W XVIII w. wieże zwieńczono hełmami barokowymi. W 1753 r. ufundowano nowy prospekt organowy, w 1811 r. zakupiono od legnickich franciszkanów ołtarz główny z pocz. XVIII w. W latach 1840-48 podwyższono mury kościoła: rozebrano dawny szczyt wschodni i wzniesiono nowy według projektu mistrza murarskiego Seiferta. W latach 1914-18 przeprowadzono generalną renowację kościoła (wówczas odsłonięto romańskie fundamenty). Po zniszczeniach wojennych w 1951 r. kościół zabezpieczono, generalną odbudowę przeprowadzono w latach 1958-1967 r. Kolejne prace renowacyjne przeprowadzono w latach 1971-72 oraz 1986-1992.

28 czerwca 2014 kościół parafialny pw. NNMP w Złotoryi dekretem Biskupa Diecezji Legnickiej został ustanowiony Lokalnym Sanktuarium Maryjnym w Diecezji Legnickiej (Sanktuarium Matki Bożej z Lourdes).

Cmentarz wokół kościoła parafialnego zniwelowano w latach 1829-1830.

Opis

Świątynia orientowana, położona w południowo-wschodnim bloku przyrynkowym. Kościół wzniesiony z ciosów piaskowcowych i cegły, elewacje częściowo tynkowane. Budowla orientowana. Nakryta sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Kościół oskarpowany. Korpus i prezbiterium kryte dachem 3-spadowym z lukarnami, nad transeptem dach 2-spadowy, pozostałe dachy 1-spadowe.

Od zachodu masyw wieżowy - wieża północna na rzucie kwadratu, w górnych kondygnacjach 8-boczna, zwieńczona 2-prześwitowym hełmem. Przy prezbiterium, na osi kościoła od wschodu czworoboczna wieża również zwieńczona 2-prześwitowym hełmem. Okna ostrołuczne z rozbudowanymi maswerkami; w szczytowych ścianach transeptu rozety. Główne wejście do kościoła od strony zachodniej; 2-ramienny otwór wejścia ujęty gotyckim, kamiennym portalem z ażurowym, ostrołucznym tympanonem wypełnionym kam. maswerkiem, wimpergą i sterczynami. W południowej elewacji transeptu zachowany romański portal, uskokowy, z półkolistymi archiwoltami wspartych na kolumienkach o kielichowo-kostkowych kapitelach i kilkustopniowych bazach. W elewacji północnej wczesnogotycki, ostrołuczny, uskokowy portal z kolumienkami o kielichowych głowicach.

Wnętrze kościoła trójnawowe typu halowego z transeptem oraz dwuprzęsłowym prezbiterium zakończonym trójbocznie. Sklepienia korpusu wsparte na prostokątnych filarach, z wiązkami służek od strony naw. Zworniki przedstawiają program Sądu Ostatecznego. Na sklepieniu drugiego przęsła nawy głównej zachowana polichromia z kartuszem herbowym księstwa legnicko-brzeskiego. Na sklepieniu przyziemia wieży pd.-zach. - polichromia z przedstawieniami czterech ewangelistów. W nawy i transept wbudowane drewniane empory. Od północy przy prezbiterium zakrystia nakryta trójprzęsłowym sklepieniem sieciowym ze zwornikami w kształcie tarcz herbowych. Zachowany również dwuramienny portal prowadzący z wnętrza kościoła do zakrystii.

W prezbiterium kościoła zachowane służki i wsporniki pierwotnego, romańskiego, 6-dzielnego sklepienia oraz gzyms arkady tęczowej.

Najważniejsze elementy wyposażenia kościoła: barokowy ołtarz główny, 1. poł. XVIII w. (sprowadzony 1812 z Legnicy), z obrazami Ukrzyżowania i MB Niepokalanie Poczętej; późnorenesansowa ambona, z lat 1583-84; B. Schnitzer: kamienny, polichromowany kosz wsparty na figurze Mojżesza, z reliefami z przedstawieniami apostołów, baldachim z 1678 r. (zwieńczenie wykonane w 1917 r.); liczne kamienne epitafia (XVI-XVIII w.).

Zabytek dostępny. Informacje o porządku nabożeństw na stronie internetowej parafii: http://www.sanktuarium-zlotoryja.pl

oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 04-11-2015 r.