Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


kościół XVIII w. Zbąszyń

Adres
Zbąszyń, Senatorska 31

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. nowotomyski, gm. Zbąszyń - miasto

Przykład późnobarokowego kościoła miejskiego, powstałego wg projektu znanego architekta śląskiego, działającego w Wielkopolsce w latach 1742-1755 - Karola Marcina Frantza, z fundacji znamienitego rodu wielkopolskiego Garczyńskich.

Świątynia wyróżnia się bogatym stiukowym późnobarokowym wyposażeniem z końca XVIII w.

Historia

Początki Zbąszynia sięgają X w. i łączą się z istniejącym tu wczesnośredniowiecznym grodem, położonym na starym szlaku z Poznania do Krosna i na Łużyce, przy przeprawie przez Obrę. Gród był siedzibą kasztelanii, wzmiankowanej w 1231 r., istniejącej do k. XIV w. W sąsiedztwie przeprawy istniała osada targowa, na terenie której w 2 poł. XIII w. lokowano miasto. Najstarsza wzmianka świadcząca o miejskim charakterze Zbąszynia pochodzi z 1311 r. Początkowo była to własność książęcą, później królewska. Od 1393 r. do 1595 r. miasto pozostawało w rękach rodu Nałęczów Głowaczów z Nowego Dworu, którzy przyjęli nazwisko Zbąscy. W czasach późniejszych Zbąszyń należał m. in. do spokrewnionych ze Zbąskimi Ciświckich, w XVII w. - do Tuczyńskich i Mycielskich, a od ok. 1700 r. do 1848 r. - do Garczyńskich.

Najstarszą świątynią Zbąszynia był zapewne kościół grodowy. Z 1238 r. pochodzi wzmianka o kościele na terenie osady targowej. W 1516 r. został on podniesiony do godności kolegiaty. W 2 poł. XVI w. ówczesny właściciel Zbąszynia, Abraham II Zbąski przekazał budynek protestantom. Przed 1640 r. Marianna z Leszczyńskich Tuczyńska przywróciła kościół katolikom. W tym czasie był to budynek drewniany, z murowaną kaplicą grobową dobudowaną staraniem Abrahama Ciświckiego. W 2 poł. XVII w. wzmiankowano już dwie kaplice murowane. W poł. XVIII w. kościół i kaplice zostały rozebrane. Zachowany do dziś kościół murowany wzniesiony został z inicjatywy wojewody poznańskiego Stefana Garczyńskiego. Projekt wykonał znany architekt ze Śląska - Karol Marcin Frantz. Budowę rozpoczęto w 1757 r. staraniem syna wojewody Garczyńskiego - również Stefana, generała wojsk koronnych. Budowę kościoła ukończył w latach 1776-1783 drugi z synów wojewody - Edward, kasztelan rozpierski. Pracami kierował budowniczy Jan Franciszek Handtke z Leszna. Świątynia została poświęcona w 1796 r. przez bpa Ignacego Raczyńskiego.

W 1850 r. podczas pożaru zniszczone zostały dachy, sklepienia oraz hełmy wież, wkrótce jednak kościół został odbudowany. W okresie okupacji hitlerowskiej świątynia użytkowana była jako magazyn. Po wojnie odnowiono zniszczone hełmy wież. W 1957 r. odnowiono wnętrze. Wtedy też powstała polichromia wykonana przez Teodora Szukałę. Kolejne remonty przeprowadzono w latach 1965-1966 oraz w latach 70. XX w., kiedy to wzmocniono konstrukcję budynku oraz zabezpieczono odchylające się wieże.

Opis

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP usytuowany jest w centrum miasta, po południowej stronie rynku, od którego oddziela go ogrodzenie z metalowych krat osadzonych na niskim murku, z bramą ujętą opilastrowanymi filarami, zwieńczonymi wygiętymi odcinkami gzymsu. Przed kościołem na murowanych trójbocznych cokołach ustawiono dwie kamienne rzeźby św. Biskupów.

Późnobarokowa świątynia składa się z szerokiej, dwuprzęsłowej nawy oraz węższego, jednoprzęsłowego, prosto zamkniętego prezbiterium, skierowanego na południe. Od północy przy nawie wznoszą się dwie kwadratowe wieże, ujmujące wąskie przęsło chóru muzycznego. Po obu stronach prezbiterium znajdują się dwie prostokątne przybudówki: po stronie wschodniej - zakrystia, po stronie zachodniej - kaplica. Na piętrze obu przybudówek mieszczą się loże. Zwartą bryłę nawy i prezbiterium nakrywa niski dach dwuspadowy. Nad całością dominują wysokie, dwukondygnacyjne wieże, zwieńczone wielobocznymi hełmami z prześwitami.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany zostały otynkowane. Dach kryty jest blachą, z blachy wykonano również hełmy wież. Wnętrza nakrywają murowane sklepienia.

Elewacje kościoła podzielone zostały ustawionymi na wysokich cokołach toskańskimi pilastrami, dźwigającymi belkowanie z profilowanym gzymsem. Ujęte profilowanymi opaskami okna zamknięte są łukiem koszowym. Fasadę ujmują dwie zryzalitowane wieże o opilastrowanych narożach. W kondygnacji dolnej zastosowano pilastry toskańskie, w kondygnacji górnej - jońskie. Pilastry dźwigają belkowanie z architrawem i gzymsem wygiętym ponad tarczami zegarowymi. Na osi fasady znajduje się niski przedsionek z wejściem zamkniętym półkoliście, zwieńczony balustradą. W prosto zamkniętym szczycie między wieżami, we wnęce umieszczono rzeźbę św. Edwarda z k. XVIII w.

W ukształtowaniu wnętrza widoczna jest charakterystyczna dla K. M. Frantza tendencja do kompromisu między założeniem podłużnym i centralnym. Nawa posiada kształt wydłużonego ośmioboku. Jej przęsła ujęte są wydatnymi filarami przyściennymi. Między filarami znajdują się głębokie, półkoliście zamknięte wnęki okienne. Przy ścianach filarów ustawiono pary kolumn korynckich dźwigających belkowanie i przerwane naczółki, tworzące architektoniczne oprawy umieszczonych tu ołtarzy i nagrobków. Po stronie pn., między wieżami znajduje się wsparty na parze filarów i trzech arkadach chór muzyczny. Faliście wysunięty parapet chóru ozdobiony został motywami muzycznymi oraz ornamentem rokokowym. Nawę nakrywa sklepienie żaglaste, wsparte na koszowych gurtach. Sklepieniami żaglastymi nakryto również prezbiterium, zakrystię, kaplicę oraz pomieszczenia w przyziemiu wież. Przejście z prezbiterium do zakrystii ujęte jest portalem o skośnie ustawionych pilastrach, zwieńczonym podtrzymywaną przez putta draperią, stanowiącą tło dla owalnych portretów Edwarda Garczyńskiego i jego żony Katarzyny z Radolińskich. Nad arkadą prowadzącą z prezbiterium do kaplicy, w klasycystycznym stiukowym obramieniu umieszczono dwa kolejne portrety - generała Stefana Garczyńskiego i jego żony Weroniki z Krzyckich.

Cenne późnobarokowe wyposażenie kościoła obejmuje m. in. ołtarz główny z silnie przemalowanym obrazem Wniebowzięcia NMP oraz cztery ołtarze boczne. W ołtarzu bocznym przy tęczy (po stronie wsch.) zachował się niegdyś uchodzący za cudowny obraz Matki Boskiej Różańcowej, otoczonej medalionami przedstawiającymi Tajemnice Różańca Św. Wyposażenie obejmuje również ambonę, chrzcielnicę oraz cztery konfesjonały. Na szczególną uwagę zasługują umieszczone na filarach przy chórze muzycznym barokowo-klasycystyczne nagrobki inicjatora budowy obecnego kościoła - wojewody wielkopolskiego Stefana Garczyńskiego oraz jego żony Zofii z Tuchołków. Nagrobki wystawione zostały ok. 1780-1790 r. przez syna zmarłych - Edwarda. Zdobią je portrety zmarłych, motywy wanitatywne oraz kartusze inskrypcyjne i herbowe.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej www.parafia-zbaszyn.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 25.08.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.161682, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.59978