Na jego terenie zachowało się ponad 700 macew i obelisków, o bogatej rzadko spotykanej symbolice w postaci m.in. dwunastoramiennej gwiazdy czy świecznika z podstawą w formie głów gryfów. Na uwagę zasługują także rzadko stosowane na terenie śląskich nekropoli nagrobki o formie sarkofagu-tumby.

Historia

Pierwsze wzmianki odnośnie istnienia gminy żydowskiej w Żarkach pochodzą z 1741 roku, choć przypuszcza się że pierwsi żydzi mogli przybyć tu już w XVI w. Zgodnie ze spisem powszechnym z 1921 roku ponad połowę mieszkańców miejscowości stanowiły osoby pochodzenia żydowskiego. Pierwszy nieistniejący dzisiaj cmentarz żydowski zwany Starym znajdował się przy ulicy Gorki i powstał już w XVII wieku, w 2008 roku na terenie miasta odnaleziono jedyny zachowany fragment stelli z 1739 roku, który posłużył do stworzenia lapidarium na terenie dawnej nekropoli wchodzącej obecnie w skład Szlaku Kultury Żydowskiej. Cmentarz przy ulicy Polnej powstał w 1821 roku i stanowi drugi kirkut na terenie miasta. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1835 roku, a sam obszar cmentarza kilkukrotnie powiększano. W 1942 roku podczas likwidacji getta na terenie cmentarza naziści rozstrzelali 300 osób pochodzenia żydowskiego. Po wojnie obiekt ulegał postępującej degradacji, dopiero w latach 1983-1985 na terenie cmentarza przeprowadzono prace inwentaryzacyjne oraz porządkowe, urządzono wówczas niewielkie lapidarium.

Opis

Cmentarz żydowski w Żarkach położony jest w północno-zachodniej części miasta przy ulicy Polnej. Ze względu na dobre zachowanie judaików na terenie gminy utworzono szlak kultury żydowskiej w skład którego wchodzi także cmentarz. Założony na planie zbliżonym do prostokąta kirkut o powierzchni około 1,5 hektara, jest nieogrodzony i stanowi jeden z  największych zachowanych do dzisiaj jurajskich cmentarzy żydowskich. Ze względu na brak odpowiedniej pielęgnacji i konserwacji układ komunikacyjny oraz rozplanowanie uległy zatarciu. Na terenie cmentarza zachowało się ponad 700 macew z przełomu XIX i XX wieku, najstarsza pochodzi z 1835 roku. Nagrobki głownie w formie obelisków oraz macew wykonane są z piaskowca, marmuru, betonu oraz granitu. Obiekty zgrupowane są w rzędach o największym zagęszczeniu w południowo-wschodniej części. W części tej podczas prac porządkowych urządzono lapidarium, postawiono wtórny murek długości około 30 metrów do którego przytwierdzono fragmenty macew. W obrębie cmentarza wyróżniają się nagrobki o formie sarkofagu-tumby rzadko spotykane na terenie śląskich nekropoli, wśród rzadko spotykanych motywów zdobniczych na uwagę zasługuje natomiast świecznik z podstawą w formie głów gryfów.

Zabytek ogólnie dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 27.08.2014 r.