Historia

Zespół klasztorny poreformacki w Zarębach Kościelnych. Kościół i klasztor zbudowano w latach 1765-1774 dzięki fundacji Szymona Zaręby, kasztelana i sędziego ziemskiego sieradzkiego. Reformaci przebywali tu do kasaty klasztoru w 1866 r. Po kasacie klasztoru zamieniony na parafialny. W 1872 roku dobudowano nawę od pn, skrzydła gospodarczego klasztoru od południowego-wschodu oraz szkarpy przy południowo-zachodnim narożniku klasztoru wg projektu budowniczego Maurycego Kalickiego z Ostrołęki. Restaurowany w 1904 roku - dobudowano nawę boczną oraz zmieniono dach. W 1925 roku wymieniono więźbę nad kościołem. W 1928 roku. odnowiono kościół. W latach 1964, 1978-1983 generalnie wyremontowano całe założenie klasztorne. W pracach remontowych w 1964 roku brał udział malarz Henryk Damurat z Poznania.

Opis

Zespół klasztorny zlokalizowany jest na płaskim terenie w południowo-zachodniej części miejscowości Zaręby Kościelne, przy ulicy wiodącej do rynku. Klasztor ścianą północną połączony jest z kościołem. Przed kościołem czworoboczny dziedziniec, otoczony murem. Na dziedzińcu znajdują się: kolumna toskańska wystawiona w 1805 roku, figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej wystawiona w 1862 roku oraz kostnica wzniesiona w 1961 roku. Kościół klasztorny murowany z cegły, otynkowany. Bryła zwarta, dwuczłonowa, dwukondygnacyjna, złożona z korpusu z nawą główna, prezbiterium i zakrystią oraz niższej nawy bocznej. Nawa główna szeroka, prostokątna, pięcioprzęsłowa ścięta na narożach. Nawa boczna od północy pięcioprzęsłowa, dwukrotnie węższa od nawy głównej. Prezbiterium węższe od nawy, dwuprzęsłowe z zakrystia w tylnym przęśle. Nad zakrystia chór zakonny. Pod kościołem krypty sklepione kolebkowo i kolebkowo z lunetami. Nawa główna nakryta dachem dwuspadowym, boczna jednospadowym. Nad prezbiterium sygnaturka na planie czworoboku. Dachy kryte blacha miedzianą. W nawie sklepienia żeglaste rozdzielone gurtami. W prezbiterium kolebkowe z lunetami, w nawie pn. kolebkowo - krzyżowe na gurtach, w zakrystii kolebkowo - krzyżowe. Chór muzyczny murowany na trzech arkadach filarowych. Fasada kościoła dwukondygnacyjna, pięcioosiowa rozczłonkowana pilastrami toskańskimi. Kondygnacje fasady zwieńczone gierwoanym, zadaszonym belkowaniem. W przyziemiu na osi wejście główne zamknięte odcinkowo w obramieniu z profilowanego gzymsu, wyżej okno zamknięte półkolem a w następnej kondygnacji odcinkowo, w profilowanych opaskach. W polach miedzy pilastrowych elewacji głównej i bocznej hemisferycznie zamknięte nisze. Szczyt ujęty wolutowymi spływami, zwieńczony półkolistym tympanonem. Na osi szczytu okulus i okrągła płycina ujęte pilastrowym obramieniem. Elewacja północna ujęta od dołu cokołem z dwoma rzędami okien pomiędzy którymi płaskie lizeny przechodzące na partie belkowania pod gzymsem wieńczącym. Elewacja wsch. prosta, pięcioosiowa, artykułowana czterema lizenami. Na osi okna w uszakowych obramieniach. Zwieńczona trójkątnym szczytem z okulusem. Wnętrze typu bazylikowego. Prezbiterium równe wysokością nawie głównej. Ściany nawy rozczłonkowane parami pilastrów kompozytowych na wspólnych cokołach, które dźwigają partię belkowania z gierowanym gzymsem obiegającym wnętrze. W środkowym przęśle nawy głównej w ścianie południowej wnęka ołtarzowa, po stronie przeciwnej arkada przebita we wnęce ku nawie północnej. W prezbiterium od południa arkadowe przejście do klasztoru, naprzeciw arkady do nawy bocznej. W górnych kondygnacjach ścian prezbiterium loże w grubości muru doświetlone półkoliście zamkniętymi oknami. Budynek klasztoru wzniesiono z cegły, przylegający do elewacji południowej kościoła, na rzucie zbliżonym do kwadratu, z czworobocznym wirydarzem pośrodku. Pomiędzy skrzydłem pn. a korpusem kościoła wąski dziedzińczyk, w przedłużeniu skrzydła wsch. ku pd. Prostokątny, nowszy budynek gospodarczy. Piętrowy, na piwnicach sklepionych kolebkowo i kolebkowo z lunetami. Wewnątrz jeden trakt pomieszczeń wzdłuż krużganków. W pomieszczeniach i krużgankach sklepienia kolebkowo - krzyżowe, w części pomieszczeń kolebkowe oraz stropy. W narożniku południowo-zachodnim prostokątny refektarz sklepiony kolebkowo z płyciną prostokątną o wykrojonych narożach, ujętą sztukatorskimi listwami. Przy nim w skrzydle południowym kwadratowa kuchnia o czteropolowym sklepieniu krzyżowym wspartym na filarze. Zewnątrz w narożniku południowo-zachodnim potężna szkarpa. Kondygnacje klasztoru rozdzielone gzymsem kordonowym. Okna prostokątne zamknięte półkoliście z uskokiem, w obramieniu uszakowym z grubo profilowanego gzymsu o falistej linii. Dachy dwuspadowe kryte dachówką. Dziedziniec przed kościołem czworoboczny, otoczony murem z 2 połowy XVIII wieku ceglanym, tynkowanym, rozczłonkowanym od wewnątrz wnękami zamkniętymi odcinkowo oraz koszowo. Na osi zachodniej brama z przejazdem zamkniętym odcinkowo. Po bokach prostokątna furta oraz wnęka.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Katarzyna Kosior, OT NID w Warszawie, 13.11.2014 r.