XVII w., obudowanej wtórnie konstrukcją szkieletową, oszalowaną, z wieżą po stronie zach. i murowaną kaplicą oraz zakrystią przy pn. ścianie nawy. Na uwagę zasługuje bogata barokowa polichromia wnętrza z ok. 1730 roku.

Historia

Nie jest znana dokładna data erygowania parafii, jednak przypuszczalnie nastąpiło to w 2. poł. XIV wieku. Pierwszy, niezachowany kościół został ufundowany w ostatniej ćw. XIV w. lub 1 ćw. XV w. przez rodzinę Wyskotów Zakrzewskich. W 1453 r. w źródłach wzmiankowano proboszcza. Obecny kościół został wzniesiony ok. 1610 r. w konstrukcji zrębowej z drewna modrzewiowego z niezachowaną zakrystią po stronie pn. oraz dzwonnicą od zachodu. Pod ołtarzem głównym była umiejscowiona krypta, wnętrze ozdobione polichromią.

W 1647 r. od pn. dobudowano murowaną kaplicę grobową oraz zakrystię przylegającą do niej od wsch., których fundatorem był Mikołaj Wyskota Zakrzewski. Rozbudowany kościół został konsekrowany w 1658 r. przez bpa Wojciecha Tolibowskiego.

W 1728 r. przeprowadzono gruntowne prace modernizacyjne - istniejącą konstrukcję zrębową obudowano konstrukcją szkieletową z drewna sosnowego, wzniesiono nową więźbą dachową, do której podwieszono pozorne sklepienie kolebkowe, do zach. ściany szczytowej dobudowano wieżę o konstrukcji słupowo-ramowej, co wiązało się z koniecznością jej przebudowy. Dwa lata później wnętrze pokryto bogatą dekoracją malarską. Prace przeprowadzono najprawdopodobniej z fundacji Doroty z Zakrzewskich Wilkońskiej i jej syna Franciszka. W XVIII w. teren przykościelny częściowo otoczono murem.

W 1852 r. pierwotny hełm baniasty został zastąpiony hełmem ostrosłupowym. W 1938 r. wykonano nową podmurówkę, konstrukcję szkieletową wypełniono gliną, elewacje pokryto tynkiem. W czasie II wojny światowej kościół pełnił funkcję magazynu.

W latach 1966-1967 przeprowadzono remont, w trakcie którego usunięto gliniane wypełnienie konstrukcji szkieletowej, wzmocniono ścianę pd. poprzez zamontowanie stalowych dźwigarów kratownicowych (oszalowanych), w kruchcie pod wieżą wybudowano nowe schody prowadzące na emporę chóru muzycznego, do wieży, przed wejściem do kruchty, dobudowano drewniany ganek, w zach. ścianie kaplicy przebito otwór drzwiowy, kościół na nowo oszalowano.

W 2008 r. przeprowadzono remont więźby dachowej i konstrukcji hełmu wieży oraz wymieniono pokrycie dachowe - dachówkę ceramiczną zastąpiono gontem drewnianym.

Opis

Kościół pw. św. Klemensa jest położony w pd. części wsi, po zach. stronie drogi z Kawcza do Miejskiej Górki, po pn. stronie parku dworskiego i zespołu folwarcznego, na terenie cmentarza otoczonego murowanym ogrodzeniem z bramą i furtą po stronie północno-wschodniej. W pd. odcinku muru znajduje się niewielka furtka. Po zach. stronie kościoła jest usytuowany ołtarz plenerowy, a po stronie pd.-zach. - drewniana kostnica.

Kościół jest orientowany, jednonawowy, na rzucie wydłużonego na osi wsch.-zach. prostokąta z trójbocznie zamkniętą częścią prezbiterium i emporą chóru muzycznego po stronie zachodniej. Od zach., na osi wznosi się węższa od nawy wieża na rzucie kwadratu poprzedzona dwusłupowym drewnianym gankiem w partii przyziemia, ze schodami w kruchcie podwieżowej prowadzącymi na emporę chóru muzycznego. Od pn., do środkowej części nawy przylega otwarta do niej kaplica grobowa na rzucie kwadratu połączona od wsch. z zakrystią na planie prostokąta. Do wnętrza prowadzą trzy wejścia - od zach. przez kruchtę wieżową, w zach. ścianie bocznej kaplicy i pn. ścianie zakrystii.

Bryły poszczególnych członów kościoła są prostopadłościenne. Dominantę stanowi wyniesiona nad dach nawy wieża nakryta dachem namiotowym i zwieńczona hełmem ostrosłupowym. Kaplica po stronie pn. jest równa wysokością nawie, a przylegającą do niej od wsch. zakrystia sięga ok. poł. wysokości prezbiterium. Kaplica jest zwieńczona wysokim szczytem o falistym wykroju i późnorenesansowych cechach stylistycznych, zakrystia - analogicznym do niego półszczytem. Kościół nakrywa wysoki dach dwuspadowy, przechodzący w trójpołaciowy nad trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Dach nad kaplicą jest dwuspadowy, o kalenicy prostopadłościennej i nieznacznie niższej względem kalenicy dachu nad nawą. Dach nad zakrystią jest pulpitowy i sięga górną krawędzią do gzymsu wieńczącego elewację kaplicy. Daszek nad gankiem jest dwuspadowy z motywem Oka Opatrzności w trójkątnym polu naczółka.

Kościół został pierwotnie wzniesiony w konstrukcji zrębowej z drewna modrzewiowego, w trakcie gruntownego remontu w 1728 r. otoczonej konstrukcją szkieletową wykonaną z drewna sosnowego, po pd. stronie, w latach 1966-1967, wzmocnioną stalowymi dźwigarami kratownicowymi, oszalowaną deskami w układzie pionowym. Drewniana wieża po stronie zach. posiada konstrukcję słupowo-ramową i również jest oszalowana, poprzedzający ją dwusłupowy ganek - drewniany. Kaplica grobowa i zakrystia są murowane z cegły i otynkowane. Połacie dachowe i hełm wieży są pokryte gontem drewnianym. Nawę i prezbiterium nakrywa pozorne sklepienie kolebkowe, powiązane z konstrukcją dwujętkowej, storczykowej więźby dachowej; kaplicę i zakrystię - sklepienia krzyżowe.

Wszystkie elewacje kościoła oraz wieży na osi fasady zach. są oszalowane deskami w układzie pionowym, na cokole z kamienia ciosanego. Elewacje nawy i części prezbiterialnej są jednokondygnacyjne z otworami okiennymi o zróżnicowanej wielkości i prostokątnych wykrojach. Elewacje kaplicy grobowej i zakrystii są otynkowane, jednokondygnacyjne, boniowane na narożach z profilowanymi gzymsami wieńczącymi, nakrytymi daszkami okapowymi. Szczyt kaplicy i półszczyt zakrystii o falistych ramionach posiadają dekorację złożoną z rzędów lizen oddzielonych gzymsami.

Na osi elewacji zach. znajduje się wysoka, dwukondygnacyjna wieża nakryta dachem namiotowym, nad którym wznosi się ostrosłupowy hełm zwieńczony krzyżem. Wejście do kruchty podwieżowej poprzedza dwusłupowy ganek.

Jednoprzestrzenne wnętrze nakrywa pozorne sklepienie kolebkowe wznoszące się nad gzymsem koronującym ściany. Część prezbiterialną wyodrębnia belka tęczowa z krucyfiksem pośrodku, flankowanym figurami Matki Boskiej i św. Jana, z datą 1728 r. umieszczoną na dzwonie. W zach. części nawy znajduje się empora chóru muzycznego wsparta na dwóch rzeźbionych słupach z pełną balustradą i organami pośrodku. W pn. ścianie nawy znajduje się półkolista arkada prowadząca do kaplicy grobowej, zamknięta późnobarokową kratą z 1. poł. XVIII wieku.

Ściany nawy (z wyjątkiem części ściany pn. oszalowanej deskami w układzie poziomym), prezbiterium, pozorne sklepienie kolebkowe oraz emporę chóru muzycznego pokrywa bardzo bogata figuralno-ornamentalna polichromia barokowa z ok. 1730 roku. Przedstawienia figuralne umieszczone na polach owalnych i arkadowych przedstawiają: sceny z życia św. Klemensa oraz postacie Chrystusa, Matki Boskiej i Apostołów na sklepieniu; na ścianie pd. sceny z życia NMP, na ścianie zach., po stronie pd. - św. Stanisława z Piotrowinem, na balustradzie empory chóru muzycznego - czterech Ewangelistów. Ołtarz główny jest regencyjny z ok. 1730 r. z obrazem przedstawiającym św. Klemensa, ambona barokowa - z 1. poł. XVIII wieku. W polu środkowym późnobarokowego ołtarza w kaplicy, pochodzącego z 2. poł. XVIII w., znajduje się obraz przedstawiający Matkę Boską Pocieszenia - patronkę sanktuarium.

Zabytek dostępny. Kościół jest Sanktuarium Ziemi Rawickiej Matki Bożej Pocieszenia. Bliższe informacje na temat parafii pw. św. Klemensa w Zakrzewie znajdują się na stronie: http://www.archpoznan.pl/component/option,com_contact/Itemid,0/task,view/contact_id,284/ (data dostępu: 29-05-2017 r.)

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 30-05-2017 r.