Historia

Przy ul. Kościeliskiej, u zbiegu z dzisiejszą ul. Kaszelewskiego, na początku XVII w. powstały pierwsze zabudowania Nowej Osady, która, od nazwy jednej z polan, nazwana została Zakopanem. Do najstarszych obiektów przy ul. Kościeliskiej należy murowana kaplica pw. św. św. Andrzeja Świerada i Benedykta, ufundowana przez Pawła Gąsienicę ok. 1800 r., remontowana w 1938 r.

Opis

Przy ul. Kościeliskiej stoi drewniany kościół, pierwotnie pw. św. Klemensa, obecnie pw. MB Częstochowskiej. Ufundowała go rodzina Homolacsów w 1847 r., a rozbudował go w latach 1848-1851 pierwszy proboszcz Zakopanego, ks. Józef Stolarczyk. Obok kościoła znajduje się Stary Cmentarz na „Pęksowym Brzyzku”. Został założony w połowie XIX w. na gruncie ofiarowanym parafii przez Jana Pęksę. Tradycyjna, drewniana zabudowa wiejska przy ul. Kościeliskiej sięga 1. połowy XIX w. Najstarsza, zachowana i datowana chałupa to dom Gąsieniców Sobczaków z 1830 r., przy Drodze do Rojów nr 6. Zespół zabudowy wiejskiej składa się z zagród oraz chałup i prezentuje formy typowe dla Podhala. Charakterystyczne przykłady to: karczma „U Wnuka” nr 8, zbudowana ok. 1845 r. przez Józefa Krzeptowskiego, brata Jana, zwanego Sabałą; zagroda Gąsieniców Nawsiów nr 12 z 1853 r. W latach 80. XIX w. mieszkali w niej m.in. Tytus Chałubiński i Ferdynand Hoesick; zagroda Gąsieniców Janiaków nr 17 sprzed 1870 r.; zagroda Gąsieniców Walczaków nr 23 z 1875 r.; chałupa Janiaków nr 37 z 1865 r.; zagroda Gąsieniców Bednarzów nr 38 z ok. 1880 r.; chałupa nr 43 z 1846 r.; zagroda Gąsieniców Sieczków nr 52 z 1865 r.; zagroda Majerczyków nr 66 z 1869 r.; chałupa Walczaków nr 76 z 1862 r.; zagroda Walczaków Wójciaków nr 78 z 1883 r. Chałupy podhalańskie stawiano frontem na południe, z lekkim odchyleniem na wschód („na godzinę jedenastą”), a budynki gospodarcze budowano tak, aby stały pod kątem prostym do domu, najczęściej od strony zachodniej. Takie ułożenie miało logiczne uzasadnienie w specyfice klimatu zakopiańskiego, charakteryzującego się, zwłaszcza zimą, ostrymi wiatrami zachodnimi i południowo-zachodnimi. Tak ustawione budynki gospodarcze osłaniały przed wichrami część mieszkalną. Chałupy założone są na rzucie prostokąta, zazwyczaj jednotraktowe z izbą „białą” i izbą „czarną” (z piecem) i sienią (przeważnie) na osi. Rozwinięciem programu wnętrza bywają komory. Klasyczną chałupę podhalańską stanowił dom dwuizbowy z sienią pośrodku. Drewniane chałupy, konstrukcji zrębowej, nakryte są wysokimi, półszczytowymi dachami, krytymi gontami lub dranicami. Cechą charakterystyczną chałup jest zdobnictwo drzwi („kołkowane” odrzwia zwieńczone łukiem półokręgu), okien, sosrębów, rysi, ganków. Większość z zachowanych budynków uzyskała w późniejszych latach ganki o dwuspadowym lub półszczytowych daszkach, a także inne elementy podyktowane potrzebami funkcjonalnymi. Domy góralskie sprzed 100 i 150 lat, nadal zamieszkiwane są przez potomków Gąsieniców, Walczaków, Sieczków. Pracownicy Muzeum Tatrzańskiego oznaczyli zabytkowe domy tablicami informującymi o nazwisku pierwszych gospodarzy i roku wybudowania.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Oprac. Olga Dyba, OT NID w Krakowie, 11.07.2014 r.