Wyróżnia go bogata, fantazyjna forma pałacu i malowniczy park krajobrazowy.

Historia

Pałac we Wzdowie wzniesiony został ok. 1794 r. przez rodzinę Ostaszewskich, na miejscu starszego dworu, prawdopodobnie z XVII w., którego mury wtopione zostały w nową budowlę. Współcześnie z pałacem założono park krajobrazowy w stylu angielskim, jeden z największych ogrodów krajobrazowych przełomu XVIII i XIX w. Kolejnymi właścicielami Wzdowa byli: Michał Ostaszewski, po nim jego syn Teofil Wojciech, znany w Galicji działacz i hodowca bydła, założyciel jednej z pierwszych w ziemi sanockiej szkoły wiejskiej, przyjaciel ludu. W 1880 r. pałac przebudowano i rozbudowano z inicjatywy i według własnego projektu Adama Ostoja-Ostaszewskiego, syna Teofila i późniejszego pana na Wzdowie, wielkiej indywidualności swej epoki, poligloty, tłumacza poezji z całego niemal świata wynalazcy opatentowanej zabawki latającej, konstruktora samochodu i wielu wynalazków z zakresu fizyki, astronomii i techniki druku. Sąsiedztwo pałacu wyposażone zostało wtedy w liczne, towarzyszące obiekty, w tym także w, nieistniejące już dziś, obserwatorium astronomiczne. Po zniszczeniach I wojny światowej pałac odbudowano w latach 1917-1918, prawdopodobnie właśnie wtedy dobudowując dwupiętrowy pawilon w narożniku północno-wschodnim i likwidując narożne wieże, za wyjątkiem jednej. Ostaszewscy byli panami na Wzdowie aż do II wojny światowej, po zakończeniu której zespół pałacowy, przejęty przez skarb państwa, został zdewastowany, a pałac pozbawiony całego wyposażenia ruchomego i większości wewnętrznego detalu architektonicznego. W 1959 r. pałac został przejęty przez Stowarzyszenie Polskie Uniwersytety Ludowe i dostosowany do potrzeb działającego tu Małopolskiego Uniwersytetu Ludowego. W pocz. l. 70.XX w. przeprowadzono kompleksowy remont wnętrz, oranżerię adaptowano na kuchnię i jadalnię, dobudowano kotłownię, wymieniono stropy, wyremontowano także elewację, co przyczyniło się do utraty dawnego charakteru rezydencji. Od kilku lat zespół pałacowy jest własnością prywatną.

Opis

Zespół pałacowy znajduje się w północnej części wsi, przy drodze z Jasionowa do Sanoka, od zachodu i północy wydzielają go lokalne drogi, z pozostałych stron jest otoczony zabudową wsi i polami uprawnymi.

Pałac wybudowano w środkowej części założenia, frontem zwróconym na północ. Rzut pałacu jest wieloczłonowy, powstały w wyniku kilku przebudów Główny korpus na rzucie litery ”L” z wieżą na rzucie koła w północno-zachodnim narożniku i jednotraktowym alkierzem w północno-wschodnim narożniku, z prostokątnym pawilonem dobudowanym od zachodu oraz z częścią na rzucie ćwierci koła, dawną oranżerią. Bryła, także wieloczłonowa, kryta dachami wielospadowymi, dwupiętrowa w głównym korpusie, z północnymi narożnikami zaakcentowanymi cylindryczną wieżą z ostrosłupowym przekryciem i prostopadłościennym, trzykondygnacyjnym alkierzem krytym dachem czterospadowym, urozmaicona jest od frontu dwukrotnie wyłamanym ryzalitem z portykiem arkadowym w parterze i loggią zwieńczoną falistym szczytem na czterech kolumnach w kondygnacji piętra. Od południa bryła zróżnicowana wysokościowo, z dwupiętrowym, krytym dachem czterospadowym pawilonem i piętrową, nakrytą niskim dachem na bazie ćwierci stożka, bryłą oranżerii. Pałac wymurowano z cegły i kamienia, częściowo na kamiennych, sklepionych piwnicach będących reliktem wcześniejszej rezydencji, dachy pokryto blachą zakładkową. Elewacja frontowa pałacu jest dziewięcioosiowa w korpusie, ramowana trzyosiowym alkierzem od wsch. i cylindryczną wieżą z wąskimi, szczelinowymi otworami od zachodu, z osią podkreśloną pięcioosiowym ryzalitem z dużymi, zamkniętymi półkoliście oknami piętra oraz piętrowym portykiem z trzema masywnymi filarami w parterze i z loggią z motywem serliany na piętrze, zwieńczoną szczytem ze spływami. W południowo-wschodniej części budynku uwagę zwraca półkolista ściana dawnej oranżerii z wmurowanymi gładkimi toskańskimi kolumnami. W pozostałych elewacjach powtarzają się rzędy rytmicznie rozmieszczonych okien. Z uproszczonej w czasie remontów dekoracji elewacji zachowały się profilowane obramienia okienne, gzymsy nadokienne, uproszczone gzymsy międzykondygnacyjne i wieńczący, kolumny loggi i falisty szczyt z dwoma płaskorzeźbionymi tarczami herbowymi. Pierwotna dyspozycja wnętrza jest zatarta w wyniku przebudów i adaptacji, pozbawione większości detalu. Z dawnego wyposażenia zachowały się jedynie dwa kominki w sali balowej, dwa inne kominki, z których jeden z malowanymi kaflami, dekoracja sztukatorska stropu w pomieszczeniu dawnej czytelni i kamienne schody z balustradą.

Rządcówka, powstała ok. poł. XIX w., ulokowana w środkowej części parku, to niewielki, wybudowany na rzucie kwadratu z dwutraktową dyspozycją wnętrza, piętrowy obiekt o prostopadłościennej bryle przekrytej dachem namiotowym. Wybudowany z drewna w konstrukcji zrębowej, pierwotnie szalowany z zewnątrz deskami, na niskiej kamiennej podmurówce, o pokryciu dachu z blachy zakładkowej. Budynek jest opuszczony, zrujnowany, pozbawiony stolarki.

Z zabudowań gospodarczych zachował się jeden obiekt, już zrujnowany, nieużytkowany.

Park krajobrazowy należący do największych założeń krajobrazowych z przełomu XVIII i XIX w. na tych ziemiach zachował na swym terenie rozległe zbiorowiska leśno-parkowe, szerokie i długie aleje dębowe, z główną, dębową aleją dojazdową na czele, polany widokowe, zwarte kulisy drzew, cieniste aleje grabowe i altanę lipową oraz kopiec widokowy. W zachowanym starodrzewiu dominują drzewa rodzime, czytelne są także dwie fazy rozplanowania: swobodna z czasów założenia ogrodu oraz wielopromienisty układ asymetryczny z k. XIX w.

Obiekt niedostępny dla zwiedzających. Zespół pałacowy jest własnością prywatną.

Oprac. Mieczysław Kuś,12.12.2014