Z uwagi na zachowaną oryginalną formę architektury jest wyróżniającym się przykładem budownictwa kolejowego z przełomu XIX/XX wieku na terenie Wielkopolski. Budynek dworca prezentuje cechy architektury nawiązujące do obiektów na terenie Tyrolu, a wieża ciśnień prezentuje skromne cechy historyzmu charakterystyczne dla obiektów z XIX w.. Wartości historyczne i architektoniczne zespołu decydują o znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego regionu. Zabudowę stacji kolejowej we Wronkach można traktować jako modelowe rozwiązanie wdrażane w XIX w. na liniach kolejowych Wielkopolski. W podobnym typie został zbudowany dworzec we Wągrowcu.

Historia

Wronki wzmiankowane jako miasto w 1279 r. w związku ze sprowadzeniem dominikanów przez Przemysła II. Miasto książęce, później królewskie, od 1515 r. własność Górków. Od XVII w. własność Zofii z Herburtów Czarnkowskiej, następnie Łąckich, Dzieduszyckich i Grabowskich. Głównym ośrodkiem założenia miejskiego jest czworoboczny rynek o ośmiu wlotach ulic z narożników. Zabudowa miasta z XIX i XX wieku. Obok kościoła parafialnego, zespół klasztorny podominikański. W końcu XIX w. powstał kompleks budynków więziennych oraz zespół dworca kolejowego. W 1848 r. uruchomiono pierwszą w Wielkopolsce linię kolejową z Poznania do Stargardu Szczecińskiego przez Krzyż. W 1880 r. wybudowano obecny dworzec kolejowy, a ok. 1900 r. wieżę ciśnień. Ok. 1909-1910 r. miała miejsce budowa drugiego toru i rozbudowa stacji kolejowej. Wronki uzyskują połączenie z Obornikami Wlkp. Wówczas powstają nastawnia, parowozownia z warsztatami remontowymi. Po 2000 r. odbyła się restauracja dworca.

Opis

Wronki - miasto położone na lewym brzegu rzeki Warty, na zachodnim skraju pow. szamotulskiego, przy starej drodze z Poznania na Wieleń, Czarnków i Pomorze Szczecińskie. Zespół stacji kolejowej usytuowano w ciągu ul. Dworcowej, w południowej części miasta na linii kolejowej z Poznania do Szczecina. Naprzeciwko dworca znajduje się od lat 70. XX wieku przystanek komunikacji autobusowej. Na zespół składają się wymienione w decyzji o wpisie do rejestru zabytków dworzec kolejowy oraz wieża ciśnień. Zespół uzupełniają budynki mieszkalne nr 3,4,5,6 usytuowane po północnej stronie torów, parowozownia, magazyn oraz nastawnia (wg zał. do decyzji o wpisie do rejestru zabytków). Zespół stacji kolejowej uzupełniały domy pracowników usytuowane na północny-zachód od stacji pomiędzy ul. Dworcową a ul. Polną, otoczone ogrodami. Są to obiekty przy ul. Dworcowej nr 15, 6, 8, 10 i 13 (ob. bud. policji). Domy te zostały ujęte w Gminnej Ewidencji Zabytków i znajdują się na obszarze wpisu urbanistycznego.

Dworzec kolejowy usytuowany po północnej stronie torów kolejowych nosi cechy stylowe eklektyzmu pomieszanego z elementami zapożyczonymi z architektury tyrolskiej. Dotyczy to szczególnie drewnianych elementów dachu w postaci szerokich, dekoracyjnie potraktowanych okapów. Budynek został zbudowany z cegły ceramicznej, ze ścianami na piętrze i poddaszu o konstrukcji ryglowej. Stropy - ceramiczne w piwnicy, wyżej drewniane belkowe, nad halą dworcową - strop żelbetowy. Obiekt na rozczłonkowanym rzucie. Część centralną zajmuje hala dworca, po której obu stronach znajdują się pomieszczenia pomocnicze. W części zach. kasy i zaplecze socjalne, w części wsch. poczekalnia i bufet. Ponadto po obu stronach usytuowano klatki schodowe prowadzące do mieszkań na piętrze. Dworzec o zróżnicowanej bryle, jest w zasadniczej części budynkiem dwukondygnacyjnym oraz jednokondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym pokrytym dachówką ceramiczną. Część centralna zaakcentowana niewielkim ryzalitem zwieńczonym ozdobnym naczółkiem. Część wschodnią nakrywa dach o kalenicy prostopadłej do osi budynku.

Elewacje wykonano w czerwonej, wyspoinowanej cegle. Opaski okien, drzwi wykonane z białego tynku. Okna i drzwi przekryte łukiem odcinkowym albo koszowym. Na parterze, na wysokości podokienników dookoła całego budynku przebiega, szeroki, biały pas z tynku. Taki sam podkreśla zwieńczenie okien na piętrze. Elewacje: frontowa - południowo-zachodnia, od ul. Dworcowej oraz od strony peronu, niesymetryczne, o zróżnicowanej wysokości i rozmieszczeniu okien i drzwi. W elewacjach i szczytach znajdują się szerokie okapy wspierające ozdobnie wyrzynane ostatki krokwi. W szczytach dach wysunięty przed lico elewacji o ok 1 m, opiera się na bogato zdobionej, drewnianej konstrukcji składającej się z ażurowych łuków, wiążących czoła płatwi na drewnianych zastrzałach. Szczyty wieńczą ozdobne, drewniane sterczyny.

Wieża ciśnień usytuowana po północnej stronie torów, w południowo-wschodniej części zespołu stacyjnego w pobliżu 3 domów mieszkalnych w odległości ok. 150 m od dworca. Wieża zbudowana z cegły, na rzucie kwadratu. Od wschodu zwarty z wieżą budynek mieszkalny. Budowla 3-kondygnacyjna, niepodpiwniczona. Obiekt prezentuje typ „kolumny jednomodułowej”, w którym brak wyróżnienia na elewacji trzonu i partii głowicy kryjącej zbiornik wodny (jak to jest widoczne w wieżach typu „grzybek”). Wieża przykryta dachem dwuspadowym, podobnie jak przyległy budynek mieszkalny. Detal elewacji bardzo skromny, w postaci sklepionych łukiem okien, ceglanych parapetów i prostych gzymsów ceglanych. Wieża ciśnień we Wronkach zawiera w sobie nowoczesny zbiornik na wodę typu Intze, ale architektonicznie odpowiada jednemu z archetypów XIX-wiecznej kolejowej wieży wodnej znanej również poza Wielkopolską.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 13.11.2014 r.