Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

osiedle WuWA (wzorcowe osiedle wystawy "Mieszkanie i Miejsce Pracy") - Zabytek.pl

osiedle WuWA (wzorcowe osiedle wystawy "Mieszkanie i Miejsce Pracy")


układ przestrzenny 1929 r. Wrocław

Adres
Wrocław

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. Wrocław, gm. Wrocław

Wzorcowe osiedle mieszkaniowe towarzyszące wystawie „Wohnung und Werkraum Ausstellung” (WuWA) jest znakomitym przykładem realizacji nowoczesnych tendencji w urbanistyce i architekturze europejskiej lat 20.

XX wieku. Wartość i unikatowość osiedla polega na jego niemal kompletnym zachowaniu, co stanowi wyjątek wśród innych zrealizowanych osiedli wystawowych w Europie - w Stuttgarcie (1927), Brnie (1928), Karlsruhe (1929), Bazylei (1930), Zurychu (1931), Pradze (1932) czy Wiedniu (1932). Domy osiedla, noszące cechy architektury funkcjonalistycznej, są wybitnymi przykładami wrocławskiej architektury modernistycznej.

Historia

Wrocławska wystawa poświęcona projektowaniu budownictwa mieszkaniowego i miejsca pracy „Wohnung und Werkraum Ausstellung” (WuWA) - zorganizowana przez śląski oddział Deutscher Werkbund (związek postępowych producentów, architektów i projektantów współpracujących z przemysłem) wspólnie z wrocławskim Towarzystwem Budowy Osiedli (Siedlungsgesellschaft Breslau A.G.) od 15 czerwca do 30 września 1929 roku - miała się składać z części ekspozycyjnej i z eksperymentalnego osiedla wzorcowego. Inicjatywę organizacji i koncepcji wystawy przypisuje się Heinrichowi Lauterbachowi. Ogólne plany zabudowy wzorcowego osiedla mieszkaniowego i przebudowy Terenów Wystawowych wokół Hali Stulecia na potrzeby wydarzenia zostały opracowane przez Adolfa Radinga i Heinricha Lauterbacha. Część ekspozycyjną wystawy umieszczono w Hali Stulecia, Pawilonie Czterech Kopuł i w Hali Targów. Wokół Hali Stulecia specjalnie na wystawę wzniesiono również kilka mniejszych pawilonów ekspozycyjnych. Przygotowano ponadto wzorcowe pracownie, warsztaty rzemieślnicze i pomieszczenia biurowe. Na Terenach Wystawowych powstały także wzorcowe gospodarstwo rolne (proj. Fritz Röder) i dom wypoczynkowy dla dzieci (proj. Richard Konwiarz). Zgodnie z koncepcją wystawy, osiedle miało się składać z domów jednorodzinnych, wielorodzinnych i szeregowych oraz małych mieszkań wraz z wyposażeniem, wzniesionych przy wykorzystaniu nowych materiałów budowlanych i nowoczesnych technologii, które pozwalałyby na ich szybką realizację. Ekspozycja ukazywała aktualne tendencje w architekturze mieszkalnej, zwracając uwagę w okresie deficytu mieszkań na budowę niedrogich i zdrowych mieszkań, mających duże społeczne znaczenie. W projektowaniu domów osiedla wzięło udział 11 czynnych w tym czasie na Śląsku architektów: Theo Effenberger, Moritz Hadda, Paul Häusler, Paul Heim, Albert Kempter, Emil Lange, Heinrich Lauterbach, Ludwig Moshamer, Adolf Rading, Hans Scharoun i Gustav Wolf. Budowa osiedla trwała tylko trzy miesiące. Projekt zakładał wzniesienie 37 domów (w planach każdy dom otrzymał własny numer), nie wszystkie budynki jednak ostatecznie zrealizowano. Ogółem zaprezentowano 103 mieszkania małe (o powierzchni 45-60 m2) i 29 mieszkań większych wraz z wzorcowym wyposażeniem. Pokazano ponadto otoczenia budynków - ogrody przydomowe i publiczne ogrody rekreacyjne (proj. Fritza Hanischa, Ericha Vergina, Paula Hatta, Kurta Schützego, Juliusa Schützego). Urządzone mieszkania były udostępniane do zwiedzania przez trzy i pół miesiąca trwania wystawy, następnie zostały wynajęte przez inwestora - wrocławskie Towarzystwo Budowy Osiedli - na dwa lata w celu sprawdzenia funkcjonalności nowej architektury. Po zamknięciu wystawy w domach zamieszkali przede wszystkim pracownicy wrocławskiej Akademii Sztuki, architekci, pisarze. W okresie powojennym następowała postępująca degradacja osiedla, domy zaś uległy dekapitalizacji.

Opis

Osiedle wystawy WuWA powstało we wschodniej części miasta, w dzielnicy Dąbie, między dzisiejszą ul. Zygmunta Wróblewskiego a parkiem Szczytnickim, na wschód od Hali Stulecia i Terenów Wystawowych. Jako teren pod inwestycję wybrano obszar ograniczony obecnymi ulicami Edwarda Dembowskiego, Mikołaja Kopernika, Zygmunta Wróblewskiego, Tramwajową i Zielonego Dębu. Osiedle zaprojektowano na nieregularnym, wydłużonym i dwuskrzydłowym planie. Południową i wschodnią granicę południowej części założenia wyznacza oś ul. Tramwajowej, zachodnią granicę - ścieżka parkowa biegnąca na tyłach zabudowy jednorodzinnej przy ul. Zielonego Dębu. W południowej części osiedla wzniesiono budynki wielorodzinne i przedszkole: usytuowany szczytowo względem ul. Tramwajowej wielorodzinny galeriowy dom czynszowy, ul. Tramwajowa 2 (dom nr 1 na wystawie WuWA), z parterową przybudówką o funkcji usługowej od południa, równoległy do niego, usytuowany na wschód od domu nr 2, wielorodzinny, wysokościowy dom czynszowy, obecnie Dom Studencki Uniwersytetu Wrocławskiego „Pancernik”, ul. Tramwajowa 2b (dom nr 7 na wystawie WuWA), między nimi, równolegle do zachodniego odcinka ulicy, wieloklatkowy dom czynszowy, ul. Tramwajowa 2a (domy nr 3-6 na wystawie WuWA). W pewnej odległości na północ od tych budynków, przy ścieżce parkowej, znajdowało się przedszkole (niezachowane, budynek w trakcie odbudowy), ul. Zygmunta Wróblewskiego 18 (dom nr 2 na wystawie WuWA). W zachodniej pierzei północnego odcinka ul. Tramwajowej usytuowano budynki w zabudowie szeregowej, które stanowią wschodnie zamknięcie osiedla. Są to (od południa): narożny, wielorodzinny dom czynszowy, ul. Tramwajowa 4 (dom nr 9 na wystawie WuWA), przy którego elewacji południowej były projektowane garaże (niezrealizowane - dom nr 8 na wystawie WuWA), dalej w kierunku północnym - jednorodzinne, szeregowe domy czynszowe, ul. Tramwajowa 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30 (domy nr 10-22 na wystawie WuWA), z wolno stojącymi, współczesnymi garażami usytuowanymi w obrębie niewielkich ogrodów na tyłach zabudowy. Projekt osiedla zakładał również wybudowanie po przeciwnej stronie ul. Tramwajowej, w jej wschodniej pierzei, trzech domów (domy nr 23-25 na wystawie WuWA) projektu Theo Effenbergera. Projektów jednak nie zrealizowano. Północno-wschodnią granicę osiedla wyznacza północny odcinek ul. Edwarda Dembowskiego, do skrzyżowania z ul. Mikołaja Kopernika, od północnego zachodu osiedle zamyka ul. Mikołaja Kopernika, a od południowego zachodu północną część osiedla wieńczy wschodni odcinek ul. Zielonego Dębu. W tej części osiedla, na północ od skrzyżowania ul. Tramwajowej z ul. Edwarda Dembowskiego, wzniesiono budynki jednorodzinne. W południowo-zachodniej pierzei ul. Edwarda Dembowskiego wybudowano: dom dwurodzinny o wysokim standardzie, z garażami, ul. Edwarda Dembowskiego 11-13 (domy nr 26-27 na wystawie WuWA), dom jednorodzinny z garażem, ul. Edwarda Dembowskiego 9 (dom nr 28 na wystawie WuWA), dom dwurodzinny, ul. Zielonego Dębu 23-25 (dom nr 29-30 na wystawie WuWA). Północną część osiedla od zachodu zamykają budynki usytuowane przy ul. Zielonego Dębu (dojście do nich zapewnia wąski sięgacz od strony ul. Zielonego Dębu): dom jednorodzinny, ul. Zielonego Dębu 17-17a (dom nr 35 na wystawie WuWA), dom jednorodzinny, ul. Zielonego Dębu 19 (dom nr 36 na wystawie WuWA), dom jednorodzinny, ul. Zielonego Dębu 21 (dom nr 37 na wystawie WuWA). Północne zamknięcie osiedla stanowi dom hotelowy dla osób samotnych i małżeństw bezdzietnych, obecnie Park Hotel i Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy, ul. Mikołaja Kopernika 9 (dom nr 31 na wystawie WuWA). Na parceli należącej do hotelu, współcześnie zagospodarowanej jako parking, w jej południowo-zachodnim narożu, od strony ul. Zielonego Dębu, był projektowany dom jednorodzinny (niezrealizowany - dom nr 34 na wystawie WuWA), z kolei w północno-zachodnim narożu, po południowej stronie ul. Mikołaja Kopernika, został wybudowany dom dwurodzinny, ul. Mikołaja Kopernika 7-8, rozebrany w latach 60. XX w. (dom nr 32-33 na wystawie WuWA). Osiedle charakteryzowało się swobodną kompozycją urbanistyczną, odstąpieniem od zabudowy obrzeżnej, zróżnicowaniem charakteru ulic, projektowaniem mieszkań na osi wschód-zachód oraz zapewnieniem mieszkańcom swobodnego dostępu powietrza, słońca i zieleni przez luźne sytuowanie domów. Osiedle tworzą budynki o charakterze indywidualnym i zróżnicowanych bryłach: domy jednorodzinne wolno stojące, domy jednorodzinne w zabudowie szeregowej, różne typy domów wielorodzinnych, budynki użyteczności publicznej. Domy osiedla noszą cechy architektury funkcjonalistycznej, zalicza się je do „stylu międzynarodowego”. Architektura większości budynków charakteryzuje się prostymi, kubicznymi formami, płaskimi dachami, płasko kształtowanymi elewacjami - opracowanymi w gładkim tynku, pomalowanymi na jasne, pastelowe kolory, z dużymi przeszkleniami. Domy były wyposażone w duże tarasy (zarówno na poziomie terenu, jak i na dachach), wyróżniały się ponadto skromną dekoracją. Budynki osiedla realizowały założenia architektury nowoczesnej sformułowane przez Le Corbusiera, w realizacjach zastosowano bowiem słupy (jako „logiczną konsekwencję możliwości, jakie zapewnia użycie stali i żelbetu”), płaskie dachy-ogrody, wolny rzut, wolną elewację i podłużne okna. Zabudowie osiedlowej towarzyszyły również ogrody przydomowe i publiczne ogrody rekreacyjne, których układ był podporządkowany nowoczesnym formom architektonicznym budynków. Obecna zieleń osiedla to zarówno cenny starodrzew o wysokich walorach historycznych, jak i roślinność mało wartościowa. Ważnym elementem kształtującym przestrzeń założenia jest otaczająca zabudowę od zachodu ścieżka parkowa, wyznaczona starodrzewem z przewagą dębów szypułkowych, kasztanowców białych i grabów pospolitych. Początek ścieżki akcentuje dąb szypułkowy uznany za pomnik przyrody.

Dostęp do zabytku ograniczony. Budynki mieszkalne stanowią własność prywatną - brak możliwości zwiedzania. Osiedle dostępne z zewnątrz.

oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 12.08.2014 r.

Rodzaj: układ przestrzenny

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_UU.12430, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_UU.4501