Historia

Pomysłodawcą wzniesienia jednaj centralnej synagogi dla całej gminy żydowskiej był już w 1790 r. minister Śląska hr. Karl von Hoym. W 1819 roku władze w Berlinie poparły go i zażądały likwidacji licznych rozproszonych we Wrocławiu bożnic i utworzenie jednej. Gmina żydowska zakupiła wówczas działkę „Pod Białym Bocianem” przy ul. Św. Antoniego i zleciła wykonanie projektu architektowi Karlowi Ferdinandowi Langhansowi. Obawiając się ingerencji państwa w sprawy wyznaniowe gmina spowodowała wstrzymanie prac, które podjęto dopiero w 1827 roku, doprowadzając budowę do końca dwa lata później. Początkowo synagoga funkcjonowała jako prywatny dom modlitw członków owego towarzystwa, od 1847 roku natomiast już jako oficjalne miejsce kultu liberalnej części gminy. W momencie wybudowania nowej synagogi (zwanej synagogą Na Wygonie) Synagoga Pod Białym Bocianem przejęta została przez konserwatywną frakcję gminy i pozostała w jej rękach aż do 1943 r. W latach 1945-69 pozostawała ponownie w rękach gminy żydowskiej. Po marcu 1968 r. życie żydowskie we Wrocławiu właściwie zamarło a synagoga została zdewastowana. Do gminy powróciła w 1996 r. i wtedy też rozpoczęto prace remontowe trwające do 2010 r. Podczas odbudowy usunięto zewnętrzne klatki schodowe, dobudowane do elewacji pd. w 1872 r., przywrócono malowaną dekorację empor z 1905 r. oraz odtworzono w ścianie wsch. ramy okienne i witraże. Obecnie świątynia pełni ponownie funkcję synagogi oraz kulturalne centrum wrocławskiej gminy żydowskiej.

Opis

Budynek usytuowany w głębi parceli, murowany, założony na planie prostokąta o proporcjach zbliżonych do kwadratu. Pierwotnie istniały we wnętrzu z trzech stron dwie kondygnacje drewnianych empor dla kobiet, wsparte na dwunastu kolumnach i pilastrach przyściennych. W 1905 r. rozwiązanie to zastąpiono dwoma kondygnacjami żelbetowych balkonów o secesyjnej linii parapetów i podpór, wykonanych wg projektu Paula i Richarda Ehrlichów. Wschodnią część z aron hakodesz tworzyła monumentalna 3-dzielna arkada w formie serliany. Nad całością było sklepienie nieckowe z płytką latarnią. Tylko wsch. i pd. elewacja posiadają reprezentacyjny charakter, który budują trzyosiowe ryzality artykułowane pilastrami o koryncko-orientalnych kapitelach, zwieńczone trójkątnymi frontonami oraz wysokie, zamknięte półkoliście smukłe okna. W elewacji wschodniej dodatkowo charakter świątyni podkreśla okulus nad szafą ołtarzową.

Zabytek dostępny.

oprac. Teresa Przydróżna, OT NID we Wrocławiu, 20-11-2015 r.