Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac - Zabytek.pl

Adres
Wrocław, Plac Świętojański 1

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. Wrocław, gm. Wrocław

Pałac w Leśnicy jest charakterystycznym dla architektury Śląska przykładem przekształcenia średniowiecznej siedziby w renesansowy dwór, a następnie okazały pałac.

Mimo powojennej przebudowy, zachował formę barokowej rezydencji z 1 poł. XVIII w., będącej prawdopodobnie dziełem znakomitego wrocławskiego budowniczego Christopha Hacknera. Na uwagę zasługują także otaczające pałac fortyfikacje bastejowe z l. 1606-1610.

Historia

Obecny barokowy pałac w Leśnicy powstał po 1733 r., w wyniku przebudowy renesansowego dworu, wzniesionego na reliktach wymurowanej przed 1228 r. kurii, będącej miejscem zarządu domeny książęcej oraz częstego pobytu Henryka I Brodatego, jego żony św. Jadwigi i ich syna Henryka II Pobożnego. Kurię tę wzniesiono być może w obrębie książęcego grodu z przełomu XII i XIII w., strzegącego przeprawy przez Bystrzycę, który uznaje się za miejsce śmierci Bolesława I Wysokiego w 1201 r., a którego lokalizacja nie została jednoznacznie ustalona.

Po przejęciu księstwa wrocławskiego, Jan Luksemburski sprzedał w 1339 r. dobra książęce w Leśnicy wrocławskiemu mieszczaninowi Gysko de Reste. W 1420 r. ich ówczesny właściciel Michael Banke wzniósł na miejscu książęcej kurii umocnioną i otoczoną fosą siedzibę, zdobytą w 1428 r. przez Husytów i zniszczoną w 1459 r. przez wojska Jerzego z Podiebradu. Kolejni właściciele Leśnicy, z rodu wrocławskich patrycjuszy Hornigów odnawiali budowlę ok. 1520 i ok. 1550 r., a w l. 1606-1610 Henryk Hornig rozbudował ją i wzniósł wokół fortyfikacje z cylindrycznymi bastejami, otoczone podwójnym pierścieniem fos wypełnionych wodą. Samą rezydencję tworzył wówczas renesansowy dwór powstały z dwóch przylegających do siebie budynków, których szczyty ozdabiały gotyckie pinakle, a narożniki ujmowały cylindryczne wieżyczki. W 1651 r. właścicielem dóbr w Leśnicy został starosta Śląska Horatius von Forno, a jego potomek Karl Anton sprzedał je w 1733 r. wrocławskiemu klasztorowi Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. Krzyżowcy przebudowali gotycko-renesansowy dwór na okazały, barokowy pałac w l. 1735-1740 prawdopodobnie pod kierunkiem Christopha Hacknera. Do istniejących zabudowań dostawiono wówczas od zachodu nowy trakt, ujednolicono elewacje opięte pilastrami wielkiego porządku, całość nakryto dachem mansardowym, a cztery narożne, cylindryczne wieże otrzymały cebulaste hełmy. Oś głównego wejścia w elewacji pd. zaakcentowano tympanonem, a w elewacji wsch. dodano ryzalit, który stanowił zapewne rodzaj belwederu zwróconego ku panoramie Wrocławia. Nad fosami od północy i południa przerzucono dwa ozdobne mosty. W 1752 r. Krzyżowcy z Czerwoną Gwiazdą sprzedali pałac baronowi Ernestowi Ferdynandowi von Mudrach, mianowanemu przez Fryderyka Wielkiego generalnym nadzorcą budowli królewskich na Śląsku. Nowy właściciel rozbudował pałac w kierunku zachodnim (do linii murów fortyfikacji bastejowych) i północnym, gdzie dodano dwutraktowy aneks. Usytuowane od zachodu, narożne wieże częściowo wtopiono w bryłę budowli. W 1757 r. główna sala pałacu (w obrębie III kondygnacji) otrzymała nowy wystrój w stylu fryderycjańskiego rokoka, opartego na wzorach berlińskich. Do prac wg projektu Johanna Georga Merecka i Johanna Michaela Hoppenhaupta Starszego zaangażowani zostali m.in. kamieniarze Johann Georg Orth z Wrocławia i Heinrich Calame z Poczdamu oraz snycerz Ehbisch, sztukator Christian Adam Koch i rzeźbiarz Johann Albrecht Siegwitz, artyści związani z budową wrocławskiej rezydencji Fryderyka II. Po zakupieniu w 1836 r. dóbr leśnickich przez ministra w rządzie pruskim, Carla Friedricha Heinricha von Wylich und Lottum ponownie zmodernizowano wnętrza pałacu w stylu klasycystycznym, a salę jadalną na 1 piętrze ozdobiono wedutami Wrocławia, autorstwa Heinricha Boshardta z Zürichu, namalowanymi w 1837 lub l. 1841-1842. Baron Ludolf von Weltheim-Lottum właściciel Leśnicy, architekt i współpracownik Hansa Poelziga, od 1935 r. przeprowadził w rezydencji liczne prace renowacyjne. Wyremontowano wówczas dach pałacu, zmieniono formę hełmów narożnych wież, w elewacji pd. przemurowano dwa środkowe otwory okienne II kondygnacji na porte-fenêtre poprzedzone balkonem z żeliwną balustradą i umieszczono kartusz z herbem Veltheim-Lottum. W 1937 r. odnowiono malowidła sali jadalnej (wyk. Johann Drobek), w l. 1941-42 urządzono salę z pamiątkami po Fryderyku II Wielkim, odsłonięto też część dotąd niedostępnych kazamatów z bastejami i strzelnicami. Pałac nie został zniszczony w czasie II wojny światowej, zdewastowany w latach powojennych, spłonął w 1953 roku. Podczas odbudowy prowadzonej w l. 1959-63 i adaptacji budynku na dom kultury (wg proj. Ludwika Grzywacza i Stefana Müllera) nie odtworzono wystroju wnętrz. Wprowadzono nowe, żelbetowe klatki schodowe oraz urządzono dużą salę widowiskową. W przyziemiu elewacji pd. w miejsce dwóch porte-fenêtre przebito otwór wejściowy ujęty portalem o formach nawiązujących do renesansu. W 1974 r. zagospodarowano wnętrza bastei i kazamatów (wg. proj. Stanisław Losego). W latach 1995 i 2008 przeprowadzono remont elewacji pałacu, a w l. 1997-98 wymieniono kamienną posadzkę na tarasie fortyfikacji bastejowych.

Opis

Pałac wzniesiony został na lekko wyniesionym terenie dawnego grodziska, identyfikowanego w literaturze jako gród książęcy istniejący na przełomie XII i XIII w. Pałac posadowiony na tarasie fortyfikacji bastejowych, otoczony jest częściowo zrekonstruowanym pierwszym pierścieniem suchej fosy i wałów ziemnych. Drugi zewnętrzny pierścień fosy czytelny jest jedynie na odcinku południowym. Wejście do pałacu prowadzi od południa przez murowany most o arkadowych przęsłach. Drugi most zachowany jest od północy w formie częściowo odkopanych reliktów. Na pn.-wsch. od pałacu rozciąga się ku korytu Bystrzycy park krajobrazowy (zał. wg proj. Petera Josepha Lenné sprzed 1836 r., z korektami Georga Kobera). Pałac jest barokową, murowaną z kamienia i cegły, tynkowaną budowlą na reliktach gotycko-renesansowych, podpiwniczoną, trójkondygnacyjną, z narożnymi, cylindrycznymi wieżami alkierzowymi, które wieńczą stożkowe, ceramiczne hełmy. Korpus budynku nakryty takimż dachem mansardowym z lukarnami, założony został na nieregularnym rzucie zbliżonym do prostokąta, trójtraktowym z korytarzem pośrodku oraz dwutraktowym aneksem od pn. tworzącym wysunięte skrzydło. Elewacje budowli ujmują pilastry wielkiego porządku na boniowanych lizenach w przyziemiu; opinają je gzyms nad I kondygnacją oraz rozbudowany gzyms koronujący. Oś wejściową w elewacji pd. podkreśla trójkątny tympanon, podwójne porte-fenêtre poprzedzone balkonem z żeliwną balustradą z monogramem FR i datą 1747 w II kondygnacji oraz kartusz herbowy rodu Veltheim-Lottum (po 1937 r.). Otwór wejściowy ujmuje portal o formach nawiązujących do renesansu (l. 1959-63). Elewację wsch. rozczłonkowuje ryzalit z dachem dwuspadowym. Prostokątne otwory okienne ujmują profilowane, tynkowe opaski z płycinami podokienników. Wnętrza pałacu na skutek powojennych zniszczeń i adaptacji na dom kultury nie zachowały swego dawnego wystroju, którego jedynym reliktem jest piaskowcowe obramienie kominka w środkowym trakcie I piętra. Pomieszczenia piwnic nakrywają sklepienia kolebkowe, kolebkowe z lunetami i krzyżowe; pomieszczenia parteru koleby z lunetami oraz w jednej z sal sklepienia krzyżowe na gurtach wspartych na filarze. Fortyfikacje opasujące pałac na poziomie piwnic ze sklepionymi kazamatami oraz ceglanymi kurtynami i kolistymi bastejami wyposażone są w strzelnice kluczowe w opaskach z piaskowca (l. 1606-1610, zasypane przed 1800, odsłonięte ok. 1900 i po 1934 r.). Na placu przed pałacem wznosi się barokowy pomnik Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Jana Nepomucena, ufundowany w 1743 r. przez wrocławski klasztor Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 14-01-2016 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.79974, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.198936