Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół klasztorny augustianów eremitów, ob. parafialny pw. św.św. Wacława, Doroty i Stanisława - Zabytek.pl

kościół klasztorny augustianów eremitów, ob. parafialny pw. św.św. Wacława, Doroty i Stanisława


kościół XIV w. Wrocław

Adres
Wrocław, Świdnicka 31

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. Wrocław, gm. Wrocław

Kościół pw.śś.Stanisława, Doroty i Wacława z charakterystycznym dla architektury wrocławskiej 2 poł.

XV w. korpusem halowym i układem sklepień jest przykładem oryginalnej, śląskiej odmiany gotyku.

Historia

Kościół wraz z klasztorem augustianów eremitów wzniesiony został z fundacji cesarza Karola IV Luksemburga, potwierdzonej aktem fundacyjnym z 24 listopada 1351 r. Świątynię oraz budowle klasztorne posadowiono na gruncie odkupionym od wrocławskich mieszczan Johanna Stille i Jacoba Reyenfrieda, usytuowanym między wewnętrznym a zewnętrznym pasem murów miejskich, w pobliżu Bramy Świdnickiej, przy głównym trakcie prowadzącym na południe. Klasztor usytuowany na pd i zach. od kościoła przylegał do zewnętrznego pasa fortyfikacji. W 1354 r. wymieniono jako patronów kościoła świętych Wacława, Stanisława i Dorotę, co wg części historiografów miało upamiętniać traktat pokojowy zawarty pomiędzy cesarzem Karolem IV i Kazimierzem Wielkim, na mocy którego Śląsk przeszedł pod panowanie Czech, a diecezja wrocławska pozostała integralną częścią Metropolii Gnieźnieńskiej. Budowę kościoła rozpoczęto od wschodu i zapewne do 1381 r. ukończono prezbiterium. W 1448 r. część kościoła zawaliła się; odbudowa świątyni postępowała dzięki darowiznom wrocławskich mieszczan Johanna Crapffa, Johanna Gremmela, Niklasa Rader (1450 r.) i Niklasa Tiege (1453 r.). Między rokiem 1458, a 1481 założono sklepienia korpusu z fundacji wrocławskiego patrycjusza Wilke von Berlin. W 1455 r. zawieszono dzwon na wieży kościelnej, natomiast rok 1493 r. upamiętniono pod krzyżem wieńczącym fasadę, prawdopodobnie jako datę ukończenia budowli. Ok. 1500 r. w kościele znajdowało się piętnaście ołtarzy, a zgromadzenie zakonne liczyło 40 mnichów.

Klasztor składający się z budynków murowanych, drewnianych lub w konstrukcji szkieletowej, skupiony wokół wirydarza i dziedzińca gospodarczego, otrzymał ok. 1500 r. murowany krużganek, kryty sklepieniem sieciowym, którego pn. skrzydło przylegające do korpusu nawowego zachowane jest obecnie jako jedyny relikt zabudowań klasztornych.

Kościół i klasztor opuszczony na skutek reformacji przez augustianów, a następnie franciszkanów, którym przekazano go w 1530 r., został w roku 1534 przejęty przez miasto i użytkowany był następnie jako arsenał, magazyn, skład soli i browar. Gotyckie wyposażenie świątyni sprzedano.

W 1615 r. franciszkanie ponownie objęli klasztor i 6 lutego 1615 r. konsekrowali kościół, któremu przywrócono funkcje sakralne. W 2 poł. XVII w. naprawiono dach i sklepienia świątyni, a pod prezbiterium założono kryptę. W 1682 r. w przęsłach przyprezbiterialnych naw bocznych wzniesiono parę kopułowych kaplic pw. św. Antoniego z fundacji A. von Massa (nawa pn.) oraz św. Barbary z fundacji J.G. von Fröhlicha und Freudenfels (nawa południowa). W latach 1720-1730 wnętrze budowli zbarokizowano, wprowadzając stiukowe, konsolowe wsporniki sklepienne, portale, konsole na rzeźby na filarach od strony nawy głównej, listwowaną dekorację rozglifień okiennych, arkad międzynawowych i łuku tęczowego, a także nowe wyposażenie wnętrza z zespołem ołtarzy, stallami, amboną i emporami w prezbiterium. Ok. 1712 r. wzniesiono kruchtę północną przy ostatnim przęśle korpusu nawowego, która zastąpiła prawdopodobnie wcześniejszy portal.

Kościół wielokrotnie ulegał uszkodzeniom (1748 r. - uderzenie pioruna; 1749 r. - wybuch Wieży Prochowej; 1757 r. - wybuch magazynu prochu; 1799 r. - ponownie uderzenie pioruna). Klasztor poważnie uszkodzony pożarem w 1686 r., został odbudowany w stylu barokowym w latach 1686-1710 oraz w latach 1710-1720 wg. projektu Johanna Blaciusa Peintnera, z reprezentacyjnym budynkiem klauzury.

Po sekularyzacji w 1811 r. zabudowania klasztoru stały się własnością miasta, a kościół świątynią parafialną, którą to funkcję pełnił już wcześniej od 1707 roku. Kościół wielokrotnie remontowano, m.in. w 1855 r. - wymiana posadzek i w 1875 r. - wydłużenie okien korpusu. W 1892 r. przystąpiono do regotyzacji światyni wg projektu Gustava Brinkmanna. W 1897 r. rozebrano przylegające budynki klasztorne (poza pn. skrzydłem krużganka) użytkowane przez Wyższy Sąd Krajowy m.in. jako więzienie i magazyny. Umożliwiło to realizację neogotyckiego portalu zach. i wiatrołapu we wnętrzu kościoła. W 1897 r. wykonano także neogotycki portal wsch. w przyziemiu wieży (projekt Gustava Brinkmanna), w 1899 r. przeprowadzono konserwację przypór, z częściową rekonstrukcją fial w partii prezbiterium oraz przekuciem gzymsów podokiennych i wieńczących cokół w obrębie elewacji wschodniej i północnej (projekt Eggerta i Richarda Schultze). Kolejne remonty prowadzono w latach 1913-1914 (dach), 1927-1928 (elewacje), 1926 r. (wymiana części maswerków), 1932 r. (fasada zachodnia), 1927-1937 (wnętrze i wyposażenie).

Kościół nieznacznie uszkodzony w 1945 r., remontowano w l. 1945-1947, 1968-1976 i 2002-2005; do 1951 r. pełnił funkcję prokatedry.

W 1890 r. teren na południe od kościoła wraz z pozostałymi zabudowaniami klasztornymi został wykupiony przez konsorcjum budowlane, które po przeprowadzeniu rozbiórek rozpoczęło w 1892 budowę hotelu „Monopol“.

W latach 1893-1894 wzniesiono obecny budynek plebanii przy pl. Franciszkańskim, wg projektu architekta Grossera; pracami kierował mistrz murarski Handke.

Opis

Świątynia położona w obszarze Starego Miasta, na południe od Rynku. Teren przylegający do kościoła od zachodu i południa zajmował klasztor, z zabudowaniami skupionymi wokół wirydarza (od południa) i dziedzińca gospodarczego (od zachodu).

Kościół gotycki, orientowany, oszkarpowany, z 3-nawowym, 5-przęsłowym, halowym korpusem bez transeptu oraz z węższym, wydłużonym, 5-przęsłowym, poligonalnie zamkniętym prezbiterium i przylegającą doń od południa 3-przęsłową zakrystią. Na styku korpusu i prezbiterium od pn. niska wieża wzmocniona przyporami, z ostrosłupowym hełmem, przy której wieloboczna wieżyczka schodowa. Prezbiterium i korpus kościoła kryte dachami dwuspadowymi; korpus z rozbudowanym, schodkowo-sterczynowym szczytem zachodnim oraz dekorowanym blendami szczytem wschodnim, w oknach maswerki. Przypory na wielobocznym zamknięciu prezbiterium zwieńczone pinaklami. Dolne partie blend okiennych w prezbiterium ozdobione osiemnastoma tarczami z piaskowca, na trzech z nich rzeźbiarsko opracowane herby: orzeł króla rzymskiego, lew królestwa Czech i orzeł wrocławskich Piastów. Pierwotne wejście do kościoła w ostatnim przęśle nawy pn. poprzedzone barokową kruchtą z portalem (ok. 1712 r.). Portal zachodni neogotycki (1897 r.). Przy korpusie nawowym od pd. piętrowe, pięcioprzęsłowe skrzydło dawnego krużganka klasztornego sklepionego sieciowo w przyziemiu, kryte dachem jednospadowym. W prezbiterium i zakrystii oraz w zachodnim przęśle korpusu sklepienia krzyżowo-żebrowe, w nawie głównej gwiaździste, w nawach bocznych przeskokowe, siedmiopolowe. Sklepienia wsparte w korpusie nawowym na murowanych filarach, żebra sklepień na barokowych konsolach. Jedynie w zakrystii zachowane gotyckie wsporniki z rzeźbionymi motywami głów ludzkich; na zwornikach m.in. głowa Chrystusa i św. biskupa (Stanisława?). Zworniki sklepień korpusu nawowego dekorowane rzeźbiarskimi przedstawieniami roślinnymi i heraldycznymi (m.in. herbem Wilkego von Berlina). We wschodnim przęśle korpusu dwie barokowe, baldachimowe kaplice zwieńczone latarniami, zachodnia empora muzyczna neogotycka wzniesiona w 1863 r.

Reliktem gotyckiego wystroju kościoła jest kamienne sakramentarium z ok. 1335 r., pozostałe wyposażenie świątyni głównie barokowe z lat ok. 1690-ok.1750: ołtarz główny, 11 ołtarzy bocznych, ambona, chrzcielnica, empory zakonne i stalle w prezbiterium, konfesjonały, zespół rzeźb dekorujących łuk tęczowy i filary od strony nawy głównej. Ponadto tablica inskrypcyjna upamiętniająca powrót franciszkanów do Wrocławia z 1628 r.; rokokowy pomnik nagrobny Heinricha Gottfrieda Spaetgena autorstwa F.J. Mangoldta (lata 1752-53), liczne barokowe epitafia, neogotycki prospekt organowy z 1868 r.

Na poddaszu korpusu nawowego zachowane są dwa ręczne kołowroty budowlane (poziomy i pionowy).

Zabytek dostępny.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 12.03.2015 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.107147, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.174906