Ma też nieco odmienny charakter niż inne cmentarze żydowskie na terenie Europy środkowo-wschodniej, ze względu na dużą asymilację społeczną i kulturową wrocławskich Żydów, będącą wynikiem haskali.

Historia

Nekroplia założona w 1856 r. w dawnej wsi Gaj, pozostawała pod zarządem Żydowskiego Towarzystwa Szpitalno-Pogrzebowego. Trzykrotnie powiększana w 1863, 1900 i 1918 r., została włączona w obręb miasta w roku 1868. Pierwszego pochówku dokonano w 1856, ostatniego w roku 1942. W 1908 r. podjęto decyzję o wyburzeniu domu przedpogrzebowego z 1856 r. i wybudowaniu nowej kaplicy cmentarnej oraz domu zarządu cmentarza wg projektu Paula i Richarda Ehrlichów. Kaplica wzniesiona w 1912 r. przed bramą cmentarną, na osi głównej alei, została rozebrana w l. 70. XX w. Była to zwieńczona kopułą budowla centralna na planie krzyża greckiego, mieszcząca salę przedpogrzebową. W 1912 r. przebudowano też bramę prowadzącą na cmentarz. Po zamknięciu, nekropolia w 1943 r. przeszła w zarząd urzędu skarbowego, została wydzierżawiona przedsiębiorstwu ogrodniczemu i użytkowana była jako składnica złomu. Niszczejący po 1945 r. cmentarz, poddano rewaloryzacji w l. 1981-88. W 1988 r. nekropolię udostępniono zwiedzającym; od 2000 r. jest Oddziałem Sztuki Cmentarnej Muzeum Miejskiego Wrocławia.

Opis

Otoczony wysokim murem cmentarz o powierzchni ok. 4,6 ha, położony między ul. Ślężną, Sztabową i O. Langego, wytyczony został na rzucie czworoboku, podzielonego siatką ścieżek na dwadzieścia kwater. Równolegle do alei głównej, usytuowane są dwa mury wewnętrzne, przy których znajdują się okazałe, architektoniczne grobowce rodzinne, podobnie jak przy murze obwodowym. Na cmentarzu skupionych jest ok. 15 tysięcy nagrobków (jak podaje M. Łagiewski) z l. 1856-1941, o zróżnicowanych formach stylowych. Są to głównie macewy, rzadziej nagrobki w formie aediculi, sarkofagów, urn, kolumn czy ułamanych pni drzew. Grobowce reprezentują formy neoklasycystyczne (nagrobek W. Friedenthala z 1869 r.; rodziny Blau z 1941 r.), neoromańskie (n. Friedmannów; Kolkerów z k. XIX w.), architektury mauretańskiej (n. Kaufmannów z 1893 r.), modernistyczne z motywami sztuki egipskiej (n. J. Schöttländera z 1911 r.), secesyjne (n. Gielschowskich z 1908) i ekspresjonistyczne (n. I. Buscha z 1918 r.).

Zachowano pierwotną kompozycję przestrzenną nekropolii, ze starodrzewiem nasadzonym w 1856 r., który uzupełniono w 1986 r. nasadzeniami krzewów i drzew iglastych.

Zabytek dostępny.

oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 29-11-2015 r.