Historia

Wisłok lokowano w pierwszej I poł. XV w. Parafia i cerkiew prawosławna powstało w I poł. wieku kolejnego. Obecną cerkiew wzniesiono w l. 1850-1853 i rok później konsekrowano. W 1902 r. rozpoczęto remont świątyni (wybudowano zachaty z przedsionkiem oraz wymieniono szalunek). W 1904 r. gontowe dachy pokryto blachą, którą zasponsorował jeden z parafian przebywający na emigracji w USA. W 1902 r. na osi cerkwi, wzniesiono murowaną dzwonnicę bramną, na którą parafianie w 1923 r. ufundowali 3 nowe dzwony. W 1915 r. w czasie działań wojennych cerkiew została uszkodzona, remont obiektu podjęto w roku kolejnym. 28.09.1945 r. w czasie walk pomiędzy LWP i UPA została ponownie uszkodzona. Po wysiedleniu miejscowej ludności w 1946 r. niezabezpieczona cerkiew niszczała. Od 1948 r. została nieformalnie przejęta przez parafię rzym.-kat. w Komańczy, która sporadycznie wykorzystywała ją jako kościół dojazdowy. W tym czasie naprawiono zniszczenia, natomiast cerkiew filialną i dzwonnicę w Wisłoku Górnym rozebrano, materiał z rozbiórki przeznaczony został na remonty infrastruktury drogowej w okolicach Komańczy. Generalny remont obiektu przeprowadzono w 1969 r. w czasie którego wymieniono część blaszanego poszycia dachów, wzmocniono kamienną podmurówkę, uzupełniono szalunek oraz pomalowano w nawie i babińcu ściany i stropy farbą olejną zamalowując przy tym pierwotną dekorację malarską (pozostawiono jedynie na stropie nad nawą zamkniętą w prostokąt scenę figuralną), w 1977 r. wymieniono szalunek. W 1989 r. w Wisłoku Dolnym erygowano parafię rzym.-kat. W 1999 r. w wieży oraz na strychu cerkwi utworzono izbę muzealną, w której eksponowane są elementy wyposażenia z okolicznych, niezachowanych cerkwi oraz zbiór dokumentów gminy Wisłok Wielki z końca XIX w.). Kolejny remont przeprowadzono w l. 2000-2002, w czasie którego przywrócono poszycie gontowe dachów, wykonano odwodnienie, remont kamiennego ogrodzenia oraz rozpoczęto konserwację ruchomego wyposażenia cerkwi. W tym czasie wyremontowano również dzwonnicę bramną. Nagrobki na cmentarzu przycerkiewnym i parafialnym w 1998 r. wyremontowane zostały w trybie społecznym.

Opis

Zespół cerkiewny położony jest w dolnej części wsi, na wzgórzu o walorach obronnych, po wschodniej stronie drogi Komańcza-Tylawa. Cmentarze - cerkiewny i parafialny ogrodzone są murkami z dzikiego kamienia. W ciągu ogrodzenia, osi cerkwi od zach. znajduje się murowana, kamienna dzwonnica bramna wzniesiona na założeniu kwadratu, dwukondygnacyjna, nakryta czterospadowym dachem zwieńczonym cebulastym hełmem z ośmioboczną, pozorną latarnią.

W centralnym miejscu cmentarza cerkiewnego znajduje się cerkiew. Jest to budowla drewniana, orientowana, wzniesiona na planie podłużnym, trójdzielna. Prezbiterium jest węższe od nawy, zamknięte trójbocznie z dwiema bocznymi zakrystiami, nawa z niewiele węższym babińcem tworzą układ jednoprzestrzenny. Babiniec obiega zachata szerokości nowy, co nadje bryle cerkwi pozorną dwudzielność. Zrąb ścian wszystkich części jest jednakowej wysokości, nad babińcem nadbudowano niską wieżę - dzwonnicę, o prostych ścianach, konstrukcji słupowo-ramowej. Wszystkie pomieszczenia nakryte płaskim stropem. Dach jednokalinicowy, połaciami ujmujący po bokach ściany wieży. Wieża nakryta jest dachem czterospadowym, zwieńczonym cebulastym hełmem z ośmioboczną pozorną latarnią i makowicą. Analogiczne zwieńczenia, osadzone na prostopadłościennych podstawach wtopionych w połacie dachów, znajdują się nad nawą i prezbiterium. Zakrystie pokryte dachami pulpitowymi dwuspadowymi. Wszystkie dachy pokryte są gontami. Ściany zewnętrzne szalowane są pionowo deskami. W nowie znajdują się 2 pary bliźnich okien zamkniętych łukiem pełnym. Z dawnego wyposażenia zachował się architektoniczny ikonostas z II poł. XIX w. oraz drewniany ołtarz z cyborium. Na cmentarzu przycerkiewnym zachowały się 3 nagrobki miejscowych parochów w tym nagrobek z czerwonego piaskowca turczańskiego ks. Andrzeja Koczyrkiewicza. Na cmentarzu znajduje się 20 piaskowcowych nagrobków z końca XIX i pierwszej poł. XX w. pochodzących z lokalnych warsztatów kamieniarskich.

Obiekt dostępny dla zwiedzających, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 26-02-2015r.