Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół ewangelicki - Zabytek.pl

kościół ewangelicki


kościół 1849 r. Turek

Adres
Turek, 3 Maja 6

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. turecki, gm. Turek (gm. miejska)

Kościół ewangelicki w Turku stanowi przykład klasycyzującej architektury miejskiej charakterystycznej dla wschodniej części Wielkopolski, w XIX w.

pozostającej pod panowaniem Imperium Rosyjskiego.

Historia

Turek po raz pierwszy wymieniony został w bulli papieża Innocentego II wydanej w 1136 r. jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. 25 kwietnia 1341 r. Turek uzyskał z rąk arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława prawa miejskie. W dokumencie wydanym przez króla Kazimierza Wielkiego w 1357 r., potwierdzającym zwierzchność arcybiskupów gnieźnieńskich nad miastem, w mieście odnotowane jest istnienie rynku. Na pocz. XVI w. miasto posiadało 143 domy z 800 mieszkańcami. W 1523 r. na skutek pożaru spłonęła większość zabudowy miasta. Po utracie niepodległości przez Rzeczpospolitą, dekretem władz pruskich z 28 lipca 1796 r. konfiskującym dobra kościelne na rzecz państwa, Turek przestaje być własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Po krótkotrwałym okresie niepodległości w epoce Księstwa Warszawskiego (1807-1812) Turek wraz pobliskimi mu wschodnimi terenami Wielkopolski został decyzją Kongresu Wiedeńskiego włączony do podległego personalnie cesarstwu rosyjskiemu Królestwa Polskiego, a po jego likwidacji w 1832 r. — bezpośrednio do Imperium Rosyjskiego jako jego część. W 1817 r. na 129 budynków w mieście przypadało 66 gospodarstw rolnych. W kolejnych latach rolniczy charakter miasta uległ szybkiej zmianie (w latach 1820-1826 wzniesiono 80 nowych murowanych domów), w związku z masowym osiedlaniem się w nim (podobnie jak w innych okolicznych miejscowościach mikroregionu) tkaczy imigrujących z Saksonii oraz Czech. Rozwój przemysłu włókienniczego we wsch. części Królestwa Polskiego wpłynął na rozwój gospodarczy i przestrzenny Turku. Utworzono jego nowe dzielnice (Pólko oraz Nowy Świat) zabudowane charakterystycznymi, zachowanymi po dzień dzisiejszy domami tkaczy. Między 1817 a 1826 r. ponad dwu i pół krotnie wzrosła liczba jego mieszkańców. W 1827 r. w Turku powołano filię ewangelickiej parafii pobliskiego Władysławowa. W 1830 r. protestanccy mieszkańcy konfesji ewangelicko-augsburskiej stanowili jedną piątą część ludności Turku. Wcześniej, bo już w 1822 r. założono dla nich osobny cmentarz. W 1837 r. w Turku utworzono parafię ewangelicką. Nawiedzające miasto w latach 1830-1893 epidemie cholery doprowadziły do przejściowego spadku liczby jego ludności. W 1860 r. miasto liczyło już ponad cztery tys. mieszkańców, z czego znaczący odsetek obok protestantów stanowili Żydzi. W 1867 r. Turek stał się siedzibą powiatu, a w 1872 r. w pn. pierzei jego rynku wybudowano ratusz wg projektu Henryka Marconiego. W 1908 r. rozpoczęła produkcję pierwsza fabryka włókiennicza założona przez braci Millerów. W 1916 r. miasto uzyskuje połączenie kolejowe z Kaliszem. Po odzyskaniu niepodległości powiat turecki został włączony do woj. łódzkiego, a po reformie administracyjnej w 1938 r. - przeniesiony do woj. poznańskiego. Po 1945 r., w przeciwieństwie do wielu innych miejscowości Wielkopolski, protestanccy mieszkańcy Turku pochodzenia niemieckiego, który w czasie wojny niejednokrotnie wbrew lub zgodnie ze swoją wolą otrzymywali status Volksdeutscha, pozostali w mieście, a ich potomkowie żyją tu do dziś zasymilowani z ludnością rzymsko-katolicką.

Ewangelicko-augsburski neoklasycystyczny kościół ewangelicki w Turku został wzniesiony w latach 1849-1857 r. wg proj. arch. Henryka Marconiego. W roku 1864 wzniesiono przy nim murowaną dwupiętrową pastorówkę, która została odbudowana w 1880 r. po jej pożarze.

Opis

Kościół ewangelicki w Turku położony jest na północ od Rynku przy ulicy 3 Maja. Wzniesiony został na planie krzyża greckiego, murowany z cegły i otynkowany. Jest świątynią orientowaną, do której wsch. ramienia, mieszczącego prezbiterium, przylega zakrystia. Nad fasadą zach., zwieńczoną trójkątnym frontonem, góruje pokryta blachą drewniana wieża, wzniesiona w k. XIX wieku. We wnętrzu nakrytym stropem dominuje wsparta na filarach empora. Wyposażenie kościoła stanowią m.in. neoklasycystyczny ołtarz z amboną, prospekt organowy oraz chrzcielnica. Zadrzewione otoczenie świątyni wydzielone zostało murowano-metalowym ogrodzeniem z bramą i furtkami.

Budynek pastorówki usytuowany jest na pd. wsch. od kościoła na skrzyżowaniu ob. ul. 3 Maja i Browarnej. Wzniesiony został na planie prostokąta z cegły i otynkowany. Jej obecnie piętrowy budynek jest zwieńczony dwuspadowym dachem krytym papą.

Kościół dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

oprac. Tomasz Łuczak, 14-11-2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: klasycystyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.166532, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.84103