Historia

Najstarsza wzmianka źródłowa o Trzebini pochodzi z 1319 r., choć zapewne osada powstała znacznie wcześniej. Od średniowiecza aż do XVIII w. w Trzebini i okolicach prowadzono eksploatację rud ołowiu i srebra. Do ok. poł. XIV w. miejscowość była własnością królewską. Później znajdowała się w posiadaniu nobilitowanych mieszczan krakowskich, którzy zajmowali się gospodarką górniczo-hutniczą. W 1581 r. Trzebinię przejął rajca krakowski Jerzy Schilkr, który od nabytego majątku przyjął nazwisko Trzebiński. Trzebińscy posiadali osadę do 1802 r. W późniejszych latach miejscowość wielokrotnie zmieniała właścicieli, którzy doprowadzili do  rozparcelowania obszaru dworskiego, co związane było z rozwojem przemysłu w okolicy. Pozostałości terenów dworskich nabyli w 1920 r. Marian i Paulina Zieleniewscy. To od ich nazwiska dwór przyjął obecną nazwę. Barokowo-klasycystyczna rezydencja powstała zapewne w 3. ćwierci XVIII w. z inicjatywy Trzebińskich. Przy budowie wykorzystano fragmenty wcześniejszego obiektu, tj. prawdopodobnie XV-wiecznego dworu Mikołaja Kesingera. Wnętrze rezydencji zostało częściowo przekształcone w czasie remontu w 1925 r. Po 1945 r. przez kilkanaście lat mieszkali tu jeszcze Zieleniewscy, a w części pomieszczeń znajdowały się biura nadleśnictwa Chrzanów. Później był tu sklep meblowy i magazyny. W latach 70. XX w. nieużytkowany obiekt zaczął popadać w ruinę. W 1981 r. przeszedł na własność Gminy Trzebinia. W 1989 r., pod nadzorem służb konserwatorskich rozpoczęto odbudowę zabytku. Od 1996 r. ma tu swoją siedzibę instytucja „Dwór Zieleniewskich – Instytucja Kultury”, która m.in. organizuje koncerty, spotkania z interesującymi ludźmi sztuki, teatru, polityki, wystawy i warsztaty etnograficzne. Znajdują się tu także sala widowiskowa, sala ślubów miejscowego Urzędu Stanu Cywilnego, sale Muzeum Ziemi Trzebińskiej i Jurajska Informacja Turystyczna. Część budynku zajmują pokoje hotelowe a piwnice restauracja i kawiarnia.

Opis

Dwór otoczony jest parkiem krajobrazowym o swobodnym układzie kompozycyjnym. W parku dominuje drzewostan liściasty (m.in. kasztanowce, lipy, jesiony, dęby). Obiekt jest budynkiem murowanym, potynkowanym, wzniesionym na planie prostokąta, częściowo podpiwniczonym, z piętrem o charakterze mezzanina, nakryty dachem łamanym krakowskim z dachówki ceramicznej. Ścianka pomiędzy połaciami dachu podzielona jest pilastrami na pola wypełnione rombami i prostokątami z półkolami po bokach. Wnętrza na parterze mają rozplanowanie dwu- i częściowo trójtraktowe. Pomieszczenia nakrywają sufity lub stropy belkowe. W czasie przebudowy w 1925 r. w sieni od frontu na wysokości I piętra zbudowano antresolę. Przed fasadą dworu od północy znajduje się czterokolumnowy portyk toskański z trójkątnym frontonem. Do elewacji tylnej (południowej) po 1929 r. dostawiony został piętrowy ganek z balkonem wspartym na dwóch kolumnach toskańskich. Przy elewacji wschodniej znajduje się taras. Ściany budynku wieńczy skromny gzyms o prostym profilu. Okna dworu mają uszate obramienia. Jeszcze w ostatniej ćwierci XX w. we dworze znajdowały się elementy wyposażenia z XIX i z 1. ćwierci XX w. (m.in. piece kaflowe o formach historyzujących). W czasie ostatniego kompleksowego remontu wnętrze obiektu przystosowano do pełnionej obecnie funkcji placówki kulturalnej.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy instytucji.

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 20-04-2015 r.